Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς κραύγαζε αλάλητα προς τον Ουρανό, Φώτισόν μου το σκότος!

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο Θαυματουργός  Θεολόγος και υπέρμαχος του Ησυχασμού

Εορτάζει στις 14 Νοεμβρίου και την Β΄ Κυριακή των Νηστειών
Ο θείος Γρηγόριος, άμεση προστάτιδά του είχε την Θεομήτορα. Πάντοτε σε Αυτήν απέβλεπε. Αυτήν, είχε προ των οφθαλμών του. Την δική Της βοήθεια επιζητούσε. Αυτήν, εξ αρχής, πρόφερε στους λόγους και τις προσευχές του. Και κάτω από την δική Της σκέπη και χειραγωγία, εμπιστεύθηκε ψυχή τε και σώματι τον εαυτό του.
Είχαν περάσει δύο χρόνια· χρόνια, δακρύων και πνευματικών στεναγμών. Μυστικά, στις προσευχές του, φώναζε από βαθέων:
–«Φώτισόν μου το σκότος! Φώτισόν μου το σκότος!».
Βαθύς και πνευματικός, ο λόγος αυτός! Όταν ο θείος Γρηγόριος κραύγαζε αλάλητα προς τον Ουρανό, τότε τον επισκεπτόταν ο Θεός. Από το ένα μέρος έβλεπε το φως του Θεού, και από το άλλο την ανθρώπινη ένδεια. Και έκλαιγε ζητώντας συνεχώς φως, μόνο φως. Για να φωτιστεί το «σκότος» του.
Ακόρεστη είναι η επιθυμία του θείου φωτός. Όσο κανείς το απολαμβάνει, τόσο περισσότερο διαφλέγεται από αυτό. Γιατί, αν και η ανθρώπινη ψυχή είναι πεπερασμένης φύσεως, όμως οι εφέσεις της είναι άπειρες. Και ενώ λούζεσαι μέσα στο φως, πάλι θρηνείς με τα συνταρακτικά αυτά ρήματα:
–«Φώτισόν μου το σκότος! Φώτισόν μου το σκότος!».
Είπε, μάλιστα, ο Άγιος Γρηγόριος σε αυτόν (τον Δωρόθεο μαθητή του Αγίου), ότι, «ήδη, από το πατρικό μου σπίτι όταν ήμουν ακόμη, εκεί στο παλάτι όπου ανατρεφόμουν, μαθητεύοντας στην εγκόσμια θύραθεν παιδεία, πριν καν αφήσω και εγκαταλείψω τον κόσμο, είχα στην ζωή μου ιδιαίτερη και άμεση προστάτιδα την Κυρία Θεοτόκο. Γι’ αυτό και, κάθε μέρα, πριν ακόμη ξημερώσει, το πρώτο και αναγκαιότερο απ’ όλα τα έργα μου, ήταν μονάχα αυτό: Να σταθώ μπροστά στην Αγία Εικόνα Της και να πω, με κατάνυξη και με μεγάλη συντριβή της καρδιάς μου, εκείνη την ιερή ευχή της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, ευχή που είναι γεμάτη από μετάνοια και εξομολόγηση και συντετριμμένη δέηση:
‘‘Δέσποινα, Δέσποινα!
Μη ἐγκαταλείπῃς με!’’»…

Οι οικοδόμοι της Θεολογίας της Θεοπτίας Στυλιανού Παπαδόπουλου, Συνάντησις ορθοδόξου και σχολαστικής θεολογίας (εν τω προσώπω Καλλίστου Αγγελικούδη και Θωμά Ακινάτου),

Θεσσαλονίκη 1970, εκδ. Πατριαρχικόν Ίδρυμα
Πατερικών Μελετών, σελ. 53-64

Θα εξέβαινεν εις μήκος ανεπίτρεπτον η έστω και εν αδραίς γραμμαίς ανάλυσις των θεμελιωδών θέσεων της θεολογίας και της προσωπικής προσφοράς ενός εκάστου εκ των βυζαντινών εκείνων θεολόγων, οι οποίοι δικαιούνται του τίτλου του οικοδόμου της θεολογίας της θεοπτίας. Συγχρόνως όμως θα απετέλει σημαντικόν μειονέκτημα εις την σύνθεσιν της εικόνος του πνευματικού βίου του ιδ' αιώνος η παντελής αποσιώπησις των θεολόγων τούτων. Προς αποφυγήν της τοιαύτης παραλείψεως μνημονεύομεν κατωτέρω τους σημαντικωτέρους και γνωστότερους εκπροσώπους της θεολογίας της θεοπτίας, σημειούντες επιγραμματικώς και εν άκρα συντομία δείγμα της προσφοράς εκάστου.

Εις την ιστορίαν της περί την θεοπτίαν θεολογίας αποτελούν εισαγωγήν τέσσαρες ευρείας επιδράσεως πνευματικοί άνδρες, ασκηταί αναχωρητικής ή μοναστηριακής μορφής οι δύο, ασκηταί εντός της κοινωνίας οι άλλοι. Πρόκειται αφ' ενός μεν περί των μοναχών Νικηφόρου (τέλος ιγ' και αρχάς ιδ' αιώνος) και Γρηγορίου του Σιναίτου (††1346), αφ' ετέρου δε περί του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Αθανασίου Α' (1289-93 και 1303-09) και του μητροπολίτου Φιλαδέλφειας Θεόληπτου.

Ο μοναχός Νικηφόρος (1) κατήγετο εκ της Νοτίου Ιταλίας και ανήκεν εις την Ρωμαϊκήν Εκκλησίαν, την οποίαν εγκατέλειψε χάριν της Ορθοδόξου (2).. Μετά το γεγονός τούτο, επισυμβάν κατά το β' ήμισυ του ιγ' αιώνος, ήλθεν ο Νικηφόρος εις 'Αγιον Όρος, ένθα επεδόθη εις την αυστηράν άσκησιν (3) και την νοεράν ή αδιάλειπτον προσευχήν, της οποίας είτα εγένετο ονομαστός διδάσκαλος. Εξεμέτρησε το ζην μάλλον δύοντος του ιγ' αιώνος, καταλιπών ευσύνοπτον εγχειρίδιον περί προσευχής.

Δια του εγχειριδιακού αυτού λόγου Περί νήψεως και φυλακής καρδίας (4) εν εκαινιάσθη η νέα θεολογική γραμματεία περί θεοπτίας. Εν τούτοις το έργον είναι άκρως πρακτικόν, γεγραμμένον άνευ ουδεμιάς επιστημονικής απαιτήσεως. Ο Νικηφόρος εν τη ατμόσφαιρα της παραδόσεως Μακαρίου του Αιγυπτίου ζων, ανεγνώρισεν εις την καρδίαν τον ηγεμονικόν αυτής ρόλον δια την πνευματικήν ενότητα του ανθρώπου . Χάριν της ενότητος ταύτης, της απολεσθείσης μετά το προπατορικόν αμάρτημα και υ ποκατασταθείσης δια της εν τω ανθρώπω αντινομίας και της μεταξύ σώματος και πνεύματος δυσαρμονίας, συνιστά άσκησιν δια της αδιάλειπτου προσευχής, καθ' ην ο νους εισέρχεται θεία χάριτι εις τον οικείον αυτού τόπον, τουτέστιν εις την καρδίαν, μεθ ' ης ούτος συνδιαλλάσσεται, οπότε επιτυγχάνεται η εν Χριστώ άρσις της εν τω ανθρώπω αντινομίας.

Τι είναι ή ανθρωπινή απάθεια; sapfiros1 Απριλίου 2011feature, σύρος

Ερώτηση. Τι είναι ή ανθρωπινή απάθεια;

Απόκριση. Απάθεια είναι, όχι το να μη αισθάνονται οί αγωνιστές τα πάθη, αλλά το να μη τα δέχονται. Λόγω των πολλών και ποικίλων αρετών πού απέκτησαν, φανερών και κρυφών, ασθένησαν τα πάθη μέσα τους και δεν μπορούν να επαναστατήσουν εύκολα κατά της ψυχής. Και ή διάνοια δεν χρειάζεται πάντοτε να προσεχή σ’ αυτά διότι είναι πάντοτε γεμάτη από αισθήματα πού προέρχονται από την μελέτη και την κοινωνία των αρίστων σκέψεων οί όποιες κινούνται με σύνεση στον νου. Και όταν τα πάθη αρχίσουν να κινούνται, ξαφνικά ή διάνοια αρπάζεται από κάποια σκέψη πού συλλαμβάνεται από τον νου και φεύγει από κοντά τους έτσι τα πάθη μένουν αργά.

Όπως είπε ο μακάριος Μάρκος ο νους που με την χάρη του Θεού επιτελεί πράξεις ενάρετες και πλησιάζει στην γνώση, λίγη αίσθηση λαμβάνει από το άλογο μέρος της ψυχής διότι ή γνώσις του ανθρώπου αρπάζεται στα ύψη και τον αποξενώνει από όλα τα πράγματα του κόσμου, λόγω της αγνείας, της λεπτότητας, της ελαφρότητας και της οξύτητας του νου της. Και λόγω της ασκήσεως των, καθαρίζεται ο νους των και γίνεται διαυγής, επειδή ή σάρκα τους ξηραίνεται από την επίδοση στην ησυχία και την εμμονή σ’ αυτήν. Έτσι εύκολα και γρήγορα επέρχεται στον καθένα τους ή θεωρία και τους οδηγεί στην έκσταση. Από τότε γίνονται γεμάτοι θεωρία, ή διάνοια τους δεν στερείται σύνεση ποτέ, αντιθέτως μάλιστα έχουν όλα εκείνα πού τους φέρει ό καρπός του Πνεύματος.

Με την πολυχρόνια συνήθεια εξαλείφονται οι αναμνήσεις της καρδίας των, πού ανακινούν στην ψυχή τα πάθη και ή δύναμις της εξουσίας του Διαβόλου. Πράγματι, όταν ή ψυχή δεν επικοινωνεί με τα πάθη, μελετώντας τα, διότι ασχολείται διαρκώς με άλλη φροντίδα, τότε ή δύναμις των ονύχων των παθών δεν μπορεί να κυριάρχηση στις πνευματικές της αισθήσεις.

ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ

Ομιλία Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά περί των αρετών και των αντιθέτων προς αυτές παθών

Ο κόσμος του οποίου κοσμοκράτωρ είναι ο διάβολος δεν είναι τα κτίσματα του Θεού αλλά όσοι υποτάχθηκαν σ’ αυτόν με την προσωπική παραχώρηση των κτισμάτων

    «Στη γη που είναι καλλιεργημένη, θα θερίσει κανείς ό,τι  σπείρει. Αν φυτέψει δέντρα ή σπείρει σιτάρι θα αυξηθούν και θα δώσουν καρπούς. Αν η γη παραμείνει αόργωτη και άσπαρτη θα φυτρώσουν όχι μονάχα άχρηστα χόρτα αλλά αγκάθια και τριβόλια. Στην περίπτωση της ψυχής συμβαίνει το ίδιο ακριβώς. Όποιες διαθέσεις βάλει κανείς μέσα σ’ αυτήν αυτές θα απολαμβάνει και ανάλογους καρπούς θα έχει. Κάνω τα πάντα αδελφοί και κοπιάζω για σας και με το λόγο και με τη διδασκαλία την πνευματική σε όλους εκείνους που έρχονται στην έδρα μου ή και δημόσια όταν σας μιλώ στην εκκλησία. Αυτή η διδασκαλία θα σας βοηθήσει για να κοπούν τα πονηρά βλαστάρια απ’ την ψυχή, να φανερωθούν τα πάθη και τα βάθη των αμαρτημάτων για να μπορέσετε να λάβετε έτσι την σωτήρια γνώση και να πορευθείτε στον απλάνευτο δρόμο.

    Η εκκλησία του Χριστού και μάλιστα αυτή που ζει μέσα σ’ αυτή τη μεγαλόπολη, (εννοεί τη Θεσσαλονίκη), δεν έχει μονάχα ιδιώτες και σοφούς, αλλά και απλούς ανθρώπους. Όλοι όμως αν προσέξουν και με επιμέλεια ακούσουν τη διδασκαλία του Χριστού θα μπορέσουν να καταλάβουν και να εφαρμόσουν όσα θα πω. Αυτή η αποδοχή τους θα φυγαδέψει απ’ τη ψυχή κάθε κακία και θα γεμίσει και θα σώσει κάθε καρδιά που δέχτηκε το λόγο του Θεού. Θα σας υποδείξω τα πονηρά πάθη, αλλά και τις αρετές. Θα σας φανερώσω ότι η ρίζα τους δεν είναι η ίδια, αλλά διαφορετική, έτσι ώστε να ξεριζώσετε τη μια και να περιποιηθείτε την άλλη.

    Ρίζα και αρχή κάθε αρετής είναι η αγάπη προς το Θεό, ενώ πρόξενος κάθε κακίας είναι η αγάπη προς το κόσμο. Ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού Ιωάννης λέει: «Όποιος αγαπά τον κόσμο δεν έχει μέσα του την αγάπη του Θεού. Καθετί που είναι στον κόσμο, η επιθυμία της σάρκας και η αλαζονεία δεν προέρχεται από τον Πατέρα.» Αιτία της αγάπης προς τον κόσμο είναι η αγάπη που έχουμε για το σώμα μας. Αγαπούμε τον κόσμο γιατί θέλουμε να φροντίσουμε περισσότερο την αδυναμία του σώματος μας και όλα όσα έχουν σχέση με αυτό. Αιτία για να αγαπήσουμε το Θεό είναι η αγάπη για το πνεύμα που έχουμε μέσα μας, δηλαδή η ψυχή. Από αυτή την αγάπη για τη ψυχή φυτρώνει η αγάπη για το Θεό. Οι αληθινά πιστοί συλλαμβάνουν μέσα τους αμέσως  την αλήθεια. Νοιώθουν φόβο για την ατελείωτη οδύνη που ζει η ψυχή μακριά από το Θεό. Αυτή η οδύνη μοιάζει με δυνατή φωτιά που καίει τον άνθρωπο. Ο πιστός θέλει να σβήσει αυτή τη φωτιά με τον πόθο για τη Βασιλεία του Θεού και την αιώνια ευφροσύνη που υπάρχει μέσα σ’ αυτήν. Ακριβώς γι’ αυτό οι αληθινά πιστοί απομακρύνονται και απελευθερώνονται με αγώνα σκληρό απ’ τις εμπαθείς και ένοχες γήινες σχέσεις και τρέχουν με λαχτάρα να προσκολληθούν στον Θεό και να απευθύνουν σ’ αυτόν εκτενείς δεήσεις. Το κάνουν αυτό γιατί είναι βέβαιοι πως μονάχα Αυτός έχει δύναμη και εξουσία να απαλλάξει τον άνθρωπο από την οδύνη της αμαρτίας και να του προσφέρει τη χαρά, που αποκτάται σα δώρο από την αγάπη μας προς το Θεό. Τότε ο Θεός ενεργεί μέσα στον άνθρωπο και φυτρώνει με τη χάρη του Θεού κάθε είδος αρετής.

Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία περί Πίστεως

Πιστεύομε στον Θεό, και πιστεύομε τον Θεό• άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Πραγματικά πιστεύω τον Θεό σημαίνει ότι θεωρώ βέβαιες κι' αληθινές τις επαγγελίες που μας έδωσε• πιστεύω δε στον Θεό σημαίνει ότι φρονώ περί αυτού ορθώς.
Πρέπει δε να τα έχωμε και τα δύο, να είμαστε αληθινοί και στα δύο και να συμπεριφερώμαστε έτσι, ώστε και να πιστευώμαστε από εκείνους που βλέπουν σωστά και πιστοί να είμαστε ενώπιον του Θεού προς τον οποίο απευθύνεται η πίστις, και ως πιστοί ακριβώς να δικαιούμαστε από αυτόν «διότι», λέγει, «επίστευσε ο Αβραάμ και τούτο υπολογίσθηκε για την δικαίωσή του». Πώς λοιπόν πιστεύσας εδικαιώθηκε ο Αβραάμ; Έλαβε από τον Θεό υπόσχεσι για το σπέρμα του, που ήταν ο Ισαάκ, ότι θα ευλογηθούν όλες oι φυλές του Ισραήλ. Έπειτα διατάσσεται από τον Θεό να θυσιάση, παιδί ακόμη, τον Ισαάκ που ήταν ο μόνος διά του οποίου επρόκειτο να εκπληρωθη η υπόσχεσις. Και χωρίς ν' αντείπη τίποτε ο πατέρας, έσπευσε να γίνη αυτόχειρ του παιδιού του, ενώ εθεωρούσε αυτήν την δι' αυτού υπόσχεσι βέβαιη και έγκυρη.
 Βλέπετε ποια είναι η πίστις που δικαιώνει; Αλλά επαγγέλθηκε και σε μας ο Χριστός κληρονομιά ζωής αΐδιας και τρυφής και δόξης και βασιλείας, ενώ έπειτα παρήγγειλε να πτωχεύωμε, να νηστεύωμε, να ζούμε με ευτέλεια και θλίψι, να είμαστε έτοιμοι για θάνατο, να σταυρώνωμε τους εαυτούς μας μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες. Εάν λοιπόν σπεύδωμε προς αυτά και πιστεύομε εκείνη την επαγγελία του Χριστού, πραγματικά επιστεύσαμε τον Θεό κατά το παράδειγμα του Αβραάμ, και τούτο θα υπολογισθή για την δικαίωσί μας. 

Η Απλότητα του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά – 2ο Μέρος

Σύμφυτη με την απλότητα είναι και η αλήθεια. Όπως επιγραμματικά σημει­ώνει ο Δίδυμος ο Αλεξανδρέας, η αλήθεια «συμπέφυκεν τη απλότητι»[i]. Η θεία αλήθεια είναι απλή και απόλυτη, ενώ η ανθρώπινη πολλαπλή και σχετική. Όσο περισσότερο πλησιάζει κάποιος την θεία αλήθεια, τόσο περισσότερο πλησιάζει την θεία απλότητα. Η απλότητα αυτή δεν είναι πενία ούτε αφέλεια· είναι πλούτος και σοφία, αυτάρκεια και πληρότητα. Απλότητα και πάλι είναι η απουσία κάθε ελλείμματος, κάθε πάθους, κάθε στερήσεως· είναι η απουσία κά­θε ανάγκης συμπληρώσεως.

Τέλος η απλότητα του Θεού συνδέεται με την απάθεια. Βέβαια η θεία απάθεια δεν έχει καμία σχέση με την απαλλαγή από τα πάθη, όπως συμβαίνει με την ανθρώπινη απάθεια. Ο Θεός είναι απαθής, γιατί ενεργεί χωρίς να πάσχει. Παρέχει χωρίς να λαμβάνει. Όσα έχει ο Θεός, γράφει ο άγιος Γρηγόριος, τα έχει «ως ενεργών μόνον, αλλ’ ουχί πάσχων κατ’ αυτά»[ii]. Αντίθετα ο άνθρωπος δεν ενεργεί μόνο, αλλά και πάσχει. Έτσι ο νους του ανθρώπου έχει επείσακτη την ικανότητα να φρονεί, γιατί την αποκτά με κάποια πείρα ή διδασκαλία, δη­λαδή με πάθος. Και η τελείωση του ανθρώπου, που συμπίπτει με την θέωσή του, δεν αποτελεί καρπό ενεργείας, αλλά πάθους. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τον Θεό. Αυτός δεν αποκτά την φρόνηση με πάθος, γιατί δεν προσλαμβάνει τίποτε. Ο Θεός είναι πάντοτε ο ίδιος και με τις ενέργειές του φανερώνεται αυτός που είναι. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τον Πατέρα, αλλά και για τον Υιό και για το Άγιο Πνεύμα[iii].

Ο Θεός είναι από την φύση του απλός. Αλλά η απλότητα δεν είναι η φύση του Θεού. Η απλότητα, παρατηρεί ο Παλαμάς, είναι άκτιστη, χωρίς όμως να είναι και φύση του Θεού. Η απλότητα είναι «μία των θείων ενεργειών». Αυτό σημαίνει ότι γίνεται μεθεκτή, χωρίς να προσβάλλεται το αμέθεκτο της θείας ουσίας. Και με την μετοχή τους στην απλότητα του Θεού οι άγγελοι και οι ψυχές γίνονται απλοί[iv].

Οι πολέμιοι του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ισχυριζόμενοι ότι αυτός προ­σβάλλει την απλότητα του Θεού δεν επικαλούνταν μόνο την διδασκαλία του περί διακρίσεως ουσίας και ενεργείας, αλλά και ρητές αναφορές του σε περισ­σότερες από μία θεότητες. Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν και σε παρα­χαράξεις των κειμένων του, προκειμένου να υποστηρίξουν τον ισχυρισμό τους αυτόν. Έτσι στο υπό το όνομα του Δημητρίου Κυδώνη δημοσιευμένο έργο του μοναχού Νήφωνος του Υποψηφίου παρατίθεται ως κείμενο του Παλαμά το ακόλουθο χωρίο: «Μία εστί των τριών υποστάσεων θεότης, ήτοι φύσις και ουσία υπερούσιος, απλή, αόρατος, απερινόητος, αμέθεκτος παντάπασιν. Αι δε άλλαι παρά των αγίων λεγόμεναι θεότητες, είτε μία, είτε δύο, είτε πλείους»[v].

Η χρήση των αποδείξεων στη Θεολογία Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΝ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΠΑΛΑΜΑ

1. Ενδιαφέρον και βασικό θέμα της Πατερικής παραδόσεως
 

Είναι εις όλους πλέον γνωστόν ότι η σπουδή και η έρευνα της διδασκαλίας του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά εσημείωσε τις τελευταίες δεκαετίες εκπληκτική πρόοδο. Αυτό που επεδίωξαν να πράξουν τον 18ο αιώνα οι εκπρόσωποι του φιλοκαλικού ησυχαστικού κινήματος, οι λεγόμενοι «Κολλυβάδες», με την σχεδιασθείσα από τότε έκδοση των έργων του μεγάλου πατρός και διδασκάλου, πραγματοποιήθηκε στις ημέρες μας. Η έκδοση των έργων έχει σχεδόν ολοκληρωθή, κυκλοφορεί μάλιστα και σε νεοελληνική μετάφραση· πλήθος επίσης μελετών έχουν γραφή γύρω από τα βασικά θέματα της διδασκαλίας του. Οι «Κολλυβά­δες» Άγιοι Μακάριος Νοταράς, Νικόδημος Αγιορείτης και Αθανάσι­ος Πάριος διέβλεπαν εμφανή τον κίνδυνο να εισέλθουν λάθρα με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό στο χώρο της Θεολογίας ο ορθολογισμός και ο σχολαστικισμός, και να αγνοηθεί η ορθόδοξη πατερική παράδοση στη μέθοδο της θεολογήσεως, να μετατραπεί η Θεολογία σε διαλεκτική και φιλοσοφία. Αυτό δεν αποφεύχθηκε εν πολλοίς, όπως ήδη διαπιστώ­θηκε από πολλούς εισηγητάς στο πρώτο συνέδριο Ορθοδόξου Θεολο­γίας που έγινε στην Αθήνα το 1936, όπου επισημάνθηκαν πολλές δυτι­κές επιδράσεις και τονίσθηκε η ανάγκη απανόδου εις τον οίκον των Πατέρων της Εκκλησίας. 

Η διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά τροφοδοτεί τώρα ικανοποιητικά όλους σχεδόν τους κλάδους της Θεολογίας, την οποία επαναφέρει επί της παραδοσιακής γραμμής, αφού άλλωστε ο Άγιος Γρηγόριος ούτε εκαινοτόμησε ούτε δικό του σύστημα θεολογίας οικοδόμησε, αλλά απλώς εκωδικοποίησε και συνήρμοσε σε ενότητα όσα οι προηγούμενοι Πατέρες εδίδαξαν γύρω από τα ζητήματα που προκάλε­σε ο ουμανιστής μοναχός Βαρλαάμ Καλαβρός, μεταφέροντας στην Κωνσταντινούπολη και στην Θεσσαλονίκη δυτική νοοτροπία και προβληματική. Γι' αυτό, όπως έχουμε τονίσει, δεν δικαιολογείται η χρή­ση από τους Ορθοδόξους του όρου «Παλαμισμός» ή «Παλαμική Θε­ολογία», όπως πράττουν οι Δυτικοί, οι οποίοι θεωρούν ως αιρετικές τις απόψεις του, γι' αυτό μαζί με τον Αρειανισμό, τον Νεστοριανισμό και άλλες αιρέσεις τοποθετούν και τον Παλαμισμό ως προσωπική καινοτομία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Ας μνημονεύσω απλώς εδώ διά του λόγου το αληθές, ότι στους Indices του Cavallera, τη γνω­στή κλείδα που χρησιμοποιούμε όλοι για την Patrologia Graeca του Αββά Migne, ο Ησυχασμός τοποθετείται μεταξύ των αιρέσεων[1]. 

Η μελέτη της διδασκαλίας του Αγίου κατόρθωσε μέχρι τώρα να παρουσιάσει πράγματι τα σημαντικώτερα και βασικώτερα θέματα· ου­σία και ενέργειες, κτιστό και άκτιστο, πάθη και απάθεια, θεοπτία, θεολογία, θέωση, γνώση του Θεού, μοναχισμός, άσκηση, φως και φωτισμός, μεταμόρφωση, θεία και ανθρώπινη σοφία, Αγία Τριας και πολλά άλλα. Ειδικά συνέδρια και συλλογικοί εόρτιοι τόμοι προσέφεραν πολλά στη σπουδή της διδασκαλίας του Αγίου Πατρός, όπως αναμφίβολα, θα προσφέρει και το παρόν λαμπρό συνέδριο που οργανώνει η Ι. Μονή Βατοπαιδίου προς τιμήν του μεγάλου αγιορείτου μονάχου, ο οποίος ξεκίνησε τους ασκητικούς του αγώνες ως υποτακτικός του διασήμου ασκητού Νικόδημου έξω από την τότε λαύρα του Βατοπαιδίου, όπου δέχθηκε και την πρώτη θεϊκή ανταπόκριση στο επίμονο μυστικό αίτη­μα της προσευχής του προς την Υπεραγία Θεοτόκο· «Φώτισόν μου το σκότος, φώτισόν μου το σκότος». 

Μέσα στο πλήθος των θεμάτων της ογκώδους τώρα βιβλιογραφί­ας ελάχιστα έχουν γραφή για το θέμα της αποδεικτικής μεθόδου που χρησιμοποίησε ο Άγιος Γρηγόριος στη θεολογία του έναντι της διαλε­κτικής ή συλλογιστικής μεθόδου του αντιπάλου του Βαρλαάμ του Καλαβρού. Το θέμα αυτό βρίσκεται στην αφετηρία των θεολογικών του αγώνων, αφού με αυτό ξεκίνησε η σύγκρουση των δύο κόσμων, της Αγιοπνευματικής Ανατολής και της Ουμανιστικής Δύσης στα πρό­σωπα των δύο αντιπάλων, αλλά και σε άμεση συνάρτηση με το βασικό θέμα της διακρίσεως ουσίας και ενεργειών εν τη θεότητι, το οποίο γεν­νήθηκε από τη διαφορετική αντιμετώπιση του θέματος της χρήσεως των αποδείξεων στις συζητήσεις περί του Θεού, στο θέμα δηλαδή της Θεολογίας υπό κυριολεκτική έννοια. Ο Βαρλαάμ Καλαβρός ηρνείτο παντελώς την αποδεικτική, ισχυριζόμενος βάσει του Αριστοτέλους, ότι άπαντα τα του Θεού δεν υπόκεινται σε αποδείξεις, είναι αναπόδεικτα, είναι «υπέρ απόδειξιν», υιοθετώντας έτσι ένα θεολογικό αγνωστι­κισμό και μεταβάλλοντας τη θεολογία σε πιθανολογία, αφού δεν έχει να στηριχθεί σε κάτι σταθερό που αποδεικνύεται αλλά σε όσα λογικά μόνο, αλλά ασταθή και ευπρόσβλητα, προκύπτουν κατά τις συζητήσεις επί θεμάτων πίστεως. 

Ο δεκάλογος της κατά Χριστόν νομοθεσίας Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

1. Κύριος ο Θεός ημών, Κύριος εις έστιν.

Ο Κύριος, ο Θεός σου, είναι ένας Κύριος (Δευτ. 6:4), που αναγνωρίζεται ως Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Ο Πατέρας είναι αγέννητος, Ο Υιός έχει γεννηθεί από τον Πατέρα ανάρχως, αχρόνως και απαθώς, ως Λόγος, και έχει ονομαστεί Χριστός, επειδή έχρισε από τον εαυτό Του την ανθρώπινη φύση που πήρε από μας. Το Άγιο Πνεύμα προέρχεται από τον Πατέρα, όχι όμως με γέννηση, αλλά με εκπόρευση. Αυτός είναι ο μόνος Θεός, Αυτός είναι ο αληθινός Θεός, ο ένας Κύριος σε τρεις υποστάσεις, που δεν διαιρείται ως προς τη φύση, τη βουλή, τη δόξα, τη δύναμη, την ενέργεια και όλα τα γνωρίσματα της θεότητος.

Αυτόν, τον ένα Τριαδικό Θεό, μόνο θ’ αγαπήσεις και Αυτόν μόνο θα λατρέψεις μ’ όλη τη διάνοια σου και μ’ όλη την καρδιά σου και μ’ όλη τη δύναμή σου. Και θα είναι τα λόγια Του και τα προστάγματά Του μέσα στην καρδιά σου, για να τα πράττεις και να τα μελετάς και να τα λες όταν κάθεσαι, όταν βαδίζεις, όταν βρίσκεσαι στο κρεβάτι, όταν σηκώνεσαι. Να θυμάσαι αδιάκοπα τον Κύριο, το Θεό σου. Αυτόν μονάχα να φοβάσαι. Μήτε Εκείνον μήτε τις εντολές Του να λησμονήσεις. Έτσι θα σου δώσει δύναμη να κάνεις το θέλημά Του. Γιατί δεν ζητάει από σένα τίποτ’ άλλο, παρά να Του είσαι αφοσιωμένος και να Τον αγαπάς και να βαδίζεις στους δρόμους όλων των εντολών Του. Αυτός είναι το καύχημά σου και Αυτός ο Θεός σου. Μαθαίνοντας πως οι υπερκόσμιοι άγγελοι είναι απαθείς και αόρατοι και πως ο διάβολος, που ξέπεσε από τον ουρανό, είναι πολύ κακός, σοφός, δυνατός και πολυμήχανος στο να πλανάει τον άνθρωπο, μη νομίσεις πως είναι κανένας τους ομότιμος με το Θεό. Βλέποντας, επίσης, το μέγεθος του ουρανού και την κινητική του πολυπλοκότητα, τη λαμπρότητα του ηλίου, τη φωτεινότητα της σελήνης, την καθαρότητα των άλλων άστρων, την ευχρηστία του αέρα στην αναπνοή, τον πλούτο των προϊόντων της γης και της θάλασσας, μη θεοποιήσεις κανένα απ’ αυτά. Όλα είναι κτίσματα του μόνου Θεού υποταγμένα σ’ Αυτόν που τα δημιούργησε από το μηδέν με το λόγο Του. «Αυτός είπε κι έγιναν, Αυτός πρόσταξε και δημιουργήθηκαν» (Ψαλμ. 32:9). Μόνο Αυτόν, λοιπόν, τον Κύριο και Δημιουργό του σύμπαντος, θα δοξάσεις ως Θεό, σ’ Αυτόν θα προσκολληθείς με αγάπη και σ’ Αυτόν θα μετανοείς μέρα-νύχτα για τα εκούσια και ακούσια αμαρτήματά σου. Γιατί Αυτός είναι σπλαχνικός και ελεήμων, μακρόθυμος και πολυέλεος και αγαθοποιός αιώνιος. Αυτός έχει υποσχεθεί και δίνει την ουράνια και αδιάδοχη βασιλεία, τον ανώδυνο βίο, την αθάνατη ζωή και το ανέσπερο φως, για να τ’ απολαμβάνουν όσοι Τον σέβονται, Τον προσκυνούν, Τον αγαπούν και τηρούν τις εντολές Του.

ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙ ΠΑΘΩΝ

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1296 από αριστοκρατική οικογένεια. Σπούδασε στην Βασιλεύουσα κοντά στον διάσημο δάσκαλο-φιλόσοφο Θεόδωρο Μετοχίτη. Κατά την διάρκεια των σπουδών του διακρίθηκε για την άριστη κατάρτισή του στην αριστοτελική φιλοσοφία που φαίνεται και από την χαρακτηριστική παρατήρηση του δασκάλου του, που μετά από ομιλία του Γρηγορίου μπροστά στον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ Παλαιολόγο, είπε: «Και ο Αριστοτέλης αν τον άκουγε, θα τον επαινούσε». Διέκοψε όμως τις σπουδές του για να επιδοθεί με μεγαλύτερη αφοσίωση στην άσκηση. Αποσύρθηκε στο γειτονικό μας Παπίκιο Όρος, όπου υπήρχαν αξιόλογα μοναστικά κέντρα και μυήθηκε στην άσκηση της νοεράς προσευχής. Μετά το Παπίκιο αποσύρθηκε στο Άγιον Όρος. Το 1326 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και το 1347 μετά από τετράχρονη φυλάκιση, δικαιωμένος για την θεολογία του όσον αφορά την νοερά προσευχή, εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.

Στο θεολογικό του έργο κυρίαρχη θέση έχει η σύγκρουσή του με τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό, Έλληνα μοναχό της Κάτω Ιταλίας, ο οποίος δίδασκε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τον Θεό και να ενωθεί μαζί Του. Επομένως κατηγορούσε τους ησυχαστές μοναχούς οι οποίοι δίδασκαν ότι ο άνθρωπος αν έχει καθαρή καρδιά και αν συγκεντρωθεί στην προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με», μπορεί να ενωθεί με τον Θεό.
Η θέση του Γρηγορίου αποτελεί την επιτομή της Ορθόδοξης Παράδοσης η οποία λέει ότι ο Θεός υπάρχει κατά δύο τρόπους, κατά την ουσία του και κατά τις ενέργειές του. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίζει την ουσία του Θεού, μπορεί όμως να τον γνωρίσει και να ενωθεί μαζί του μέσα από τις άκτιστες ενέργειές του. Ο Θεός αποκαλύπτεται μέσω της ασκήσεως και της προσευχής και όχι μέσω της φιλοσοφίας και του διανοητικού στοχασμού όπως υποστήριζε ο Βαρλαάμ. Η αποκάλυψη του Θεού δεν μπορεί να γίνει διανοητικό αντικείμενο. Η φιλοσοφία δεν είναι προϋπόθεση θεογνωσίας. Για τον Παλαμά και για την Εκκλησία μας η θέωση είναι υπόθεση κοινή εγγραμάτων και αγραμμάτων, όπως άλλωστε υποστήριζε και ο Μ. Αντώνιος.
Ας ασχοληθούμε με το κυρίως θέμα που άφορα τα πάθη και την απάθεια, που ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διεξοδικά αναφέρεται σ’ όλους σχεδόν τους λόγους και τις ομιλίες του.
Ευθύς εξ αρχής πρέπει να αναφέρουμε ότι ή πλούσια αποστολικό-πατερική του πείρα δεν αφήνει περιθώρια να θεωρήσουμε ότι ή διδασκαλία του για τα πάθη του ανθρώπου και την απεγκλώβιση απ’ αυτά είναι προϊόν κάποιας ψυχολογικής γνώσεως ή καρπός στοχαστικών και φανταστικών επινοήσεων, αλλά μιάς βαθιάς Αγιοπνευματικής εσωτερικής εμπειρίας που αποκτήθηκε από την πολυχρόνια ασκητική βίωση και μοναχική παράδοση κυρίως στο Άγιο Όρος. Έτσι είναι έξω από την ηθικιστική εκείνη θεώρηση της πνευματικής ζωής που προσπάθησαν στην εποχή του, αλλά και μεταγενέστερα μερικοί να παρουσιάσουν στο χώρο της Ορθοδοξίας. Από τις προσωπικές του μάχες κατά των παθών και των δαιμόνων που τα υποκινούν, αλλά και από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος στην καθαρή του ψυχή, μάς παρέδωσε την μαρτυρική πληροφορία ότι «μαρτυρίου στέφανον λήψεται ό τα πάθη δι’ αρετής τροπωσάμενος».

Απάθεια Η αξία τού χαρίσματος τής Απαθείας Του Σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγ. Βλασσίου Ιερόθεου Βλάχου

Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο: «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία»

 

            Η ανάπτυξη της απαθείας θα επιδιώξουμε να είναι συντομωτέρα, γιατί ήδη τα προηγούμενα μας δείχνουν και τον τρόπο της αποκτήσεως της μακαρίας καταστάσεώς της.

            Η αξία της απαθείας για την πνευματική ζωή είναι πολύ μεγάλη. Ο άνθρωπος που την απέκτησε προσήγγισε τον Θεό και ενώθηκε μαζί Του, αφού άλλωστε η κοινωνία με τον Θεό δείχνει την ύπαρξη της απαθείας. Η απάθεια, κατά την διδασκαλία των Πατέρων, είναι «υγεία της ψυχής»[180]. Εάν τα πάθη είναι η ασθένεια της ψυχής, η απάθεια είναι η υγιής κατάσταση της ψυχής. Η απάθεια είναι «ανάστασις ψυχής προ του σώματος»[181]. Απαθής είναι εκείνος που αφθαρτοποίησε τις αισθήσεις, ανύψωσε τον νου πάνω από την κτίση, υπέταξε όλες τις αισθήσεις στον νου και παρέστησε την ψυχή μπροστά στο πρόσωπο του Κυρίου[182]. Έτσι η απάθεια είναι η είσοδος στην γη της επαγγελίας[183]. Εκείνος που πλησίασε τους όρους της απαθείας, ανερχόμενος, ανάλογα με την καθαρότητά του, από την καλλονή των κτισμάτων προς τον Ποιητή, «δέχεται τας φωτοχυσίας του Πνεύματος»[184]. Με άλλα λόγια η απάθεια έχει μεγάλη αξία και υμνείται από τους αγίους Πατέρας, γιατί είναι ελευθέρωση του νου. Εάν τα πάθη υποδουλώνουν και αιχμαλωτίζουν τον νου, η απάθεια τον ελευθερώνει και τον οδηγεί προς την γνώση των όντων και την γνώση του Θεού. «Η απάθεια τον νουν προς την γνώσιν των όντων» οδηγεί[185]. Είναι επομένως «οδός επί την γνώσιν»[186]. Αποτέλεσμα αυτής της γνώσεως είναι η απόκτηση του μεγάλου χαρίσματος της διακρίσεως. Ο άνθρωπος εν Χάριτι μπορεί να ξεχωρίζη το κακό από το καλό, τις κτιστές ενέργειες από τις άκτιστες, τις σατανικές ενέργειες του Θεού. «Η απάθεια τίκτει την διάκρισιν»[187].

            Οι σύγχρονοί μας μιλούν πολύ για την κοινοκτημοσύνη και την ακτημοσύνη. Αλλά το λάθος των περισσοτέρων είναι ότι περιορίζουν την ακτημοσύνη στα υλικά αγαθά και λησμονούν ότι είναι κάτι περισσότερο από αυτά. Όταν ο νους του ανθρώπου ελευθερωθή από κάθε κτιστό και παύση να είναι υποδουλωμένος στα κτιστά πράγματα και ανέρχεται προς τον Θεό, τότε βιώνει την πραγματική ακτημοσύνη. Αυτήν την πραγματική ακτημοσύνη του πνεύματος την απολαμβάνει ο απαθής: «Ακτημοσύνη εστί νοητή, η παντελής απάθεια∙ καθ’ ην γενόμενος ο νους, αναχωρεί των ενταύθα»[188].

            Αλλά πρέπει να ορίσουμε τι είναι η απάθεια. Από την αρχαία εποχή οι Στωϊκοί φιλόσοφοι μιλούσαν για την απάθεια ως νέκρωση του παθητικού της ψυχής. Έχουμε τονίσει ότι το παθητικό της ψυχής είναι το θυμικό και το επιθυμητικό. Όταν αυτά νεκρωθούν, κατά την αρχαία ερμηνεία, τότε έχουμε την απάθεια. Όταν όμως οι Πατέρες μιλούν για την απάθεια δεν εννοούν την νέκρωση του παθητικού της ψυχής, αλλά την μεταμόρφωση του. Εφ’ όσον με την πτώση βιώνουμε την παρά φύσιν κατάσταση των δυνάμεων της ψυχής, με την απάθεια, δηλαδή την ελευθέρωση από τα πάθη, έχουμε την κατά φύσιν κατάσταση της ψυχής.

            Η απάθεια στην διδασκαλία των αγίων Πατέρων είναι η ακινησία της ψυχής προς την κακία, και βέβαια αυτό είναι αδύνατον να επιτευχθή χωρίς έλεος του Θεού[189]. Κατά τον άγιο Μάξιμο η απάθεια είναι ειρηνική κατάσταση της ψυχής, κατά την οποία «δυσκίνητος γίνεται ψυχή προς κακίαν»[190]. Αυτό σημαίνει ότι η απάθεια είναι το να μη πάσχη κανείς με τα νοήματα των πραγμάτων[191]. Δηλαδή η ψυχή είναι ελεύθερη από τους λογισμούς που κινούνται από τις αισθήσεις και από τα ίδια τα πράγματα. Όπως στην αρχαία εποχή η φλεγομένη βάτος, ενώ φλέγονταν δεν κατακαίονταν, έτσι και ο απαθής άνθρωπος, έστω κι αν έχη σώμα «βαρύ λίαν και θερμότατον», όμως η θερμότης του σώματος «ουδέν την σάρκα ή τον νουν ενοχλεί ή λυμαίνεται». Γιατί σ’ αυτήν την περίπτωση «φωνή Κυρίου διέκοψε την φλόγα της φύσεως»[192]. Έτσι ο απαθής βιώνει την ελευθερία του νοός, δεν τον ενοχλεί κανένα γήινο πράγμα, ούτε η θερμότης του σώματος. Βέβαια αυτή η ελευθερία του νου από όλες τις κινήσεις της σαρκός και των νοημάτων των πραγμάτων είναι ακατανόητη για  τους ανθρώπους που δεν ζουν την κατάσταση της απαθείας, αλλά μάλλον ζουν τις ενέργειες των παθών. Αλλά για τους ανθρώπους του Θεού τα λεγόμενα από τον κόσμο φυσικά είναι παρά φύσιν και τα λεγόμενα υπερφυσικά τα ζουν ως φυσικά. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος αντιμετωπίζοντας κατηγορίες ότι δεν είναι δυνατόν ο άνθρωπος να ζήση τέτοιες υπερφυσικές καταστάσεις, να ζήση την ελευθερία της σαρκός, έγραφε ότι εκείνος που δεν είναι απαθής δεν γνωρίζει τι είναι απάθεια, «αλλ’ ουδέ πιστεύειν είναί τινα τοιούτον επί της γης δύναται»[193]. Και αυτό είναι φυσικό, κατά κάποιον τρόπο, αφού κάθε ένας «εκ της οικείας καταστάσεως και τα του πλησίον κρίνει ως έχει, είτε αρετής ειπείν είτε κακίας»[194]. Κάθε ένας κρίνει ανάλογα με το περιεχόμενο της ζωής και τον τρόπο με τον οποίο ζη. Πάντως βέβαιο, για τους έχοντας πείρα, είναι, ότι χαρακτηριστικό γνώρισμα του απαθούς είναι, «το εν πάσιν ατάραχον είναι και άφοβον», αφού έλαβε από τον Θεό το «πάντα ισχύειν»[195].

Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς

Η σημερινή εορτή της Εκκλησίας μας είναι αφιερωμένη σε μια από τις μεγαλύτερες πατερικές της μορφές, στον άγιο Γρηγόριον Παλαμά, που με το θεολογικό του έργο αντιμετώπισε αποτελεσματικά κακόδοξες αντιλήψεις για την Ορθόδοξη διδασκαλία περί της θεότητος της αγίας Τριάδος, διαφυλάσσοντας έτσι τον πιστό λαό του Θεού στην υπόθεση της προσωπικής επιτεύξεως της εν Χριστώ σωτηρίας του.
Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1296. Σε ηλικία επτά χρονών έμεινε ορφανός από πατέρα, ο οποίος υπήρξε δάσκαλος του εγγονού του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β΄ (του μετέπειτα αυτοκράτορα Ανδρονίκου Γ΄), αυτοκρατορικός σύμβουλος και τακτικό μέλος της Συγκλήτου (ένα πολιτικό σώμα με συμβουλευτικό όμως χαρακτήρα, κάτι παρόμοιο με τη σημερινή Βουλή, που συνήθως τα μέλη του τα διόριζε ο αυτοκράτορας). ΄Ετσι η πρόνοια του Θεού βοήθησε ο ορφανός Γρηγόριος να έχει ως προστάτη του τον ίδιο τον αυτοκράτορα, ο οποίος φρόντισε να έχει τους καλύτερους δασκάλους και να πάει στα καλύτερα σχολεία. Η εκπαίδευσή του συνεχίστηκε με τη φοίτηση του στο Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως, όπου παρηκολούθησε ελεύθερες σπουδές και φιλοσοφία. Θέλοντας όμως, ο νεαρός Γρηγόριος, ν’ ασχοληθεί αποκλειστικά, θεωρητικά και βιωματικά, με τη μελέτη του Χριστιανισμού και την προσευχή, απογοητεύοντας τον αυτοκράτορα, που τον προόριζε για κάποιο ανώτατο πολιτικό αξίωμα, εγκατέλειψε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο κι αφοσιώθηκε στο Μοναχισμό, πείθοντας μάλιστα και τα μέλη της οικογένειάς του (την μητέρα του και τα τέσσερά του αδέλφια) ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμά του.
Μετά από δεκαετή παραμονή σε μοναστήρια του αγίου ΄Ορους (Βατοπεδίου και Μεγίστης Λαύρας), σε ηλικία 30 χρονών χειροτονήθηκε στη Θεσσαλονίκη διάκονος και πρεσβύτερος. Ακολούθως συνέχισε τον αυστηρό μοναχικό βίο για μια πενταετία στη Βέροια, για να επιστρέψει πάλι στο άγιο ΄Ορος και να αναλάβει σε ηλικία 39 χρονών ηγούμενος της Μονής Εσφιγμένου, στην οποία ανήκαν περισσότεροι από 200 μοναχοί. Φαίνεται όμως ότι οι μοναχοί του δυσκόλευαν τη ζωή, διότι γρήγορα προτίμησε ν’ αποχωρήσει στο ησυχαστήριο του αγίου Σάββα.

Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ο επιφανής διδάσκαλος της θέωσης Αλέξανδρος Χριστοδούλου, Θεολόγος

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (14 Νοεμβρίου)

Ο άγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στην Κωνσταντι­νούπολη το 1296 από γονείς αριστοκράτες που ανήκαν στην αυλή του ευσεβούς αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (1282-1328). Ο πατέρας του Κωνσταν­τίνος ήταν άνθρωπος αφοσιωμένος στον Θεό και την προσευχή και κοιμήθηκε όταν ο Γρηγόριος ήταν ακόμη νέος, αφού έγινε μοναχός. Η μητέρα του, Καλλονή, επιθυμούσε επίσης να γίνει μοναχή, αλλά περίμενε να εξασφαλίσει τη μόρφωση των επτά παιδιών της. Εμπιστεύθηκε τον Γρηγόριο, στους καλύτερους δασκάλους των θύραθεν επιστημών και εκείνος σε μερικά χρόνια απέκτησε τέλεια γνώση της φιλοσο­φικής σκέψεως. Ο Γρηγόριος όμως είχε στραμμένο το ενδιαφέρον του στα πράγματα του Θεού. Έκανε πνευματικό του πατέρα τον Θεόληπτο Φιλαδελφείας ο οποίος του δίδαξε την ιερά νήψη και τη νοερά προσευχή.

Περί το 1316, ο Γρηγόριος εγκατέλειψε τον κόσμο και πήρε μαζί του στον μοναχικό βίο τη μητέρα του, δύο αδελφές, δύο αδελφούς και πλήθος υπηρετών του. Πηγαίνοντας στο Άγιο Όρος, ο Γρηγόριος και οι δύο αδελ­φοί του εγκαταστάθηκαν στη περιοχή της Μονής Βατοπαιδίου, υπό την καθοδήγηση του Γέροντος Νικοδήμου. Γυμνασμένος από παιδί στην υπακοή, την ταπεινοφροσύνη, την πραό­τητα, τη νηστεία, την αγρυπνία και στις διάφορες σκληραγωγίες έκανε γρή­γορες προόδους στην άσκηση της προσευχής. Μέρα και νύχτα συνεχώς προσευχόταν με λυγμούς λέγοντας: «Φώτισόν μου το σκό­τος!»

Αλεβισμός και Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς Αρχιμ. Ιεροθέου Σ. Βλάχου

Αλεβισμός και Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς
Αρχιμ. Ιεροθέου Σ. Βλάχου
Σχόλια του νυν Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ.Ιεροθέου στον ισχυρισμό του καθηγητή Δ.Κιτσίκη ότι ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς είχε εντυπωσιασθεί από τον Αλεβισμό, «που τόσο κοντά ευρισκόταν στην Ορθοδοξία», ώστε ειλικρινά πίστεψε πως σύντομα οι Τούρκοι θα γίνονταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι…
Ο Καθηγητής της Ιστορίας του Πανεπιστήμιου της Οττάβας Δημήτριος Κιτσίκης σε άρθρο του στην «Παράδοση» αναφέρεται στο φαινόμενο του αλεβισμού, που παρουσιάζεται έντονα στην Τουρκία και δημιουργεί σ’ αυτήν προβλήματα. Μεταξύ των άλλων λέγεται ότι «ο όρος αλεβισμός» εμφανίστηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μονάχα στον 19ο αιώνα, για να χαρακτηρισθούν οι ετερόδοξοι. Συνεπώς πρωτύτερα σήμαινε απλώς, όπως και στο Ιράν, οπαδό του σιϊσμού. Πέρα από την ύπαρ­ξη των Αλεβίδων και του όρου αλεβισμού, ο Καθηγητής παρουσιάζει και την φυσιογνωμία του αλεβισμού, γράφον­τας: «Την ουσία όμως του Αλεβισμού, δηλαδή την σύνθεση σαμανισμού, σιϊσμού και ελληνοορθοδοξίας τη συ­ναντάμε ήδη στο γενάρχη Οσμάν, η οποία μέσω των σουφιστικών ταγμάτων θα συνεχισθεί μέχρι τον 20ο αιώ­να»1.
Από τις παρατηρήσεις του Καθηγητού φαίνεται ότι οι Αλεβίδες είναι ένα κράμα σαμανισμού, σιϊσμού και ελληνορθοδοξίας. Ιδίως αυτό το τελευταίο, αν πραγματικά συμβαίνει, είναι πολύ ενδιαφέρον σημείο για μας τους Ορθοδόξους. Ο Καθηγητής χρησιμοποιεί διάφορα παρα­δείγματα για να υποστηρίξη τις απόψεις του. Δεν έχω πρόθεση να τα αμφισβητήσω, δεδομένου μάλιστα ότι δεν είμαι επιστήμων ιστορικός, και φυσικά ούτε ποτέ ασχολήθηκα με το σοβαρό αυτό θέμα.
Οφείλω όμως να παρατηρήσω ότι κλονίστηκα σημαν­τικά από την χρησιμοποίηση ενός παραδείγματος από την ζωή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που συνέβη κατά τον χρόνο της αιχμαλωσίας στους Τούρκους. Οι προσωπικές μου παρατηρήσεις από την ανάγνωση των επιστολών του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά προς την Εκκλησία της Θεσσαλονίκης, στις οποίες αναφέρονται οι θεολογικές συζητήσεις, που είχε ο άγιος Γρηγόριος με τον εγγονό του Ορχάν, τους Χιόνες και άλλους Μωαμεθα­νούς, καταλήγουν σε διαφορετικά συμπεράσματα από αυτά του Καθηγητού. Θα ήθελα να παραθέσω τα όσα λέ­γονται από τον Κιτσίκη και στην συνέχεια να εκθέσω τα δικά μου σχόλια και τις προσωπικές μου παρατηρήσεις.

Η αιχμαλωσία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά στους Τούρκους, ήτοι το αναίμακτο μαρτύριό του

Του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου
(Κήρυγμα τήν Β’ Κυριακή τῶν Νηστειῶν, στόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Νικολάου Ἀντιρρίου, 4 Μαρτίου 2018)
Σήμερα, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει ἕναν πολύ μεγάλο ἅγιο καί Πατέρα της, ἀλλά καί Ὁμολογητή τῆς πίστεως, τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Τό κανόνισε μάλιστα νά ἑορτάζεται τήν Β’ Κυριακή τῶν Νηστειῶν, μετά τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, γιατί εἶναι ἡ συνέχειά της καί ὁ ἅγιος εἶναι ἕνας πολύ μεγάλος Ὁμολογητής καί ὑπερασπιστής τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί τῆς Ὀρθοδόξου παραδόσεως.
Μετά ἀπό τούς Καππαδόκες Πατέρες καί τούς μεγάλους Πατέρας τῆς πρώτης χιλιετίας, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἦταν ἐκεῖνος πού συνόψισε ὅλη τήν πατερική θεολογία, καί κυρίως τήν διδασκαλία τοῦ ἱεροῦ ἡσυχασμοῦ πού εἶναι ἡ βάση τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας, γι’ αὐτό καί εἶναι ὁ ἄριστος μεταξύ τῶν ἀρίστων.
Ὅταν διαβάση κανείς τόν βίο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, θά δῆ ὅτι ἦταν ἄριστο παιδί ἀπό τήν μικρή του ἡλικία, ἦταν ἄριστος μαθητής, ἄριστος φοιτητής, ἄριστος μοναχός, ἄριστος ἡσυχαστής, ἄριστος ἡγούμενος τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἄριστος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης καί φυσικά ἄριστος Θεολόγος, δηλαδή ἦταν ἕνας ἐκ τῶν ἀρίστων Θεολόγων τῆς Ἐκκλησίας καί Ὁμολογητῶν τῆς πίστεώς μας.
Θά μποροῦσε πολλά νά πῆ κανείς γιά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος ἔζησε τόν 14ο αἰώνα, γιά ὅσους δέν ἔχουν ἀκούσει πότε ἀκριβῶς ἔζησε ὁ ἅγιος αὐτός. Σήμερα ὅμως ἐπέλεξα νά μή σᾶς παρουσιάσω τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ γιά τό τί ἀκριβῶς ἔλεγε γιά τήν Θεογνωσία καί τήν μεθοδολογία τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, ἀλλά θά πῶ λίγα λόγια γιά ἕνα γεγονός ἀπό τήν ζωή του, πού ἴσως εἶναι ἄγνωστο σέ πολλούς καί ἔχει σχέση μέ τά γεγονότα τά ὁποῖα βιώνουμε σήμερα.
Παρακολουθοῦμε ἐδῶ καί μερικές ἡμέρες ὅτι δύο Ἕλληνες στρατιωτικοί αἰχμαλωτίστηκαν ἀπό τούς Τούρκους καί ὅλοι φοβοῦνται μήπως ὑπάρξουν διάφορες ἐξελίξεις στίς σχέσεις μεταξύ τῶν δύο γειτονικῶν χωρῶν. Καί, βέβαια, ἐνεργοποιεῖται τό Κράτος μας καί ἄλλα Κράτη, οἱ Πρεσβεῖες, τό Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν, τό Ὑπουργεῖο Ἐθνικῆς Ἀμύνης, ἐνεργοποιοῦνται ἄλλες δυνάμεις προκειμένου νά μαθαίνουμε νέα γύρω ἀπό τήν ὑπόθεση αὐτή καί γιά τήν καλή ἔκβασή της.
Πρέπει, ὅμως, νά θυμηθοῦμε ὅτι ὁ Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἦταν ἕνα χρόνο αἰχμάλωτος στούς Τούρκους. Καί βεβαίως δέν ὑπῆρχαν τότε αὐτές οἱ δυνατότητες πού ὑπάρχουν σήμερα γιά νά μαθαίνουμε τί ἀκριβῶς συμβαίνει καί νά γίνωνται τόσες παρεμβάσεις. Ὁ ἴδιος ἔστειλε δύο ἐπιστολές ἀπό τόν τόπο τῆς αἰχμαλωσίας του, καί παρέμεινε σχεδόν ἕνα χρόνο αἰχμάλωτος στούς Τούρκους.
Ἡ μία ἐπιστολή εἶναι πρός τήν Ἐκκλησία του, δηλαδή τήν Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, καί ἡ ἄλλη ἐπιστολή ἐστάλη πρός ἕναν ἀνώνυμο πού εἶναι μικρότερη καί ἔχει τό ἴδιο περιεχόμενο μέ τήν πρώτη. Μέ τίς ἐπιστολές αὐτές πληροφορεῖ τούς παραλῆπτες του γιά τό τί συνάντησε κατά τήν αἰχμαλωσία του. Ὑπάρχει καί ἕνα ἄλλο κείμενο «διάλεξις Παλαμᾶ πρός Χιόνας», στό ὁποῖο καταγράφεται ὁ διάλογος πού εἶχε μαζί τους. Καί ἔτσι ἔχουμε αὐθεντική μαρτυρία γιά τό πῶς αἰχμαλωτίστηκε ἀπό τούς Τούρκους καί πῶς περνοῦσε κατά τήν διάρκεια τῆς αἰχμαλωσίας του.
Ὁ ἅγιος Φιλόθεος ὁ Κόκκινος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὁ βιογράφος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, γράφει ὅτι πρός τό τέλος τῆς ζωῆς του, δηλαδή πέντε (5) χρόνια πρίν κοιμηθῆ –ἐκοιμήθη τό 1359, ἄρα λοιπόν 5 χρόνια πρίν, τό 1354– εἶχε ταλαιπωρηθῆ σωματικά ἀπό τούς ἀγῶνες του, τά συχνά ταξίδια γιά τήν ὑπέρασπιση τῆς ὀρθόδοξης πίστης, τούς πειρασμούς πού εἶχε, τούς ἀκατάπαυστους κόπους καί κυρίως ἀπό τό ὅτι περιέπεσε σέ μιά δεινή καί πολυήμερη ἀσθένεια.
Ὅμως τότε στήν Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ὑπῆρχε μεγάλη διαμάχη μεταξύ τῶν συναυτοκρατόρων, τοῦ Ἰωάννου τοῦ Παλαιολόγου καί τοῦ Ἰωάννου Καντακουζηνοῦ. Λόγῳ τοῦ ὑψηλοῦ κύρους πού εἶχε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, παρεκλήθη νά μεταβῆ στήν Κωνταντινούπολη γιά νά τούς συμφιλιώση.
Παρά τό ὅτι ἦταν ἀσθενής, γράφει ὁ ἅγιος Φιλόθεος, ἀνέλαβε αὐτήν τήν ἀποστολή περιφέροντας «τά λείψανα τῆς ἀσθενείας του», πού εἶναι πάρα πολύ ὡραία ἔκφραση, καί δηλώνει ὅτι ἀκόμη ὑπῆρχαν τά συμπτώματα τῆς ἀσθένειάς του σέ ὅλο τό σῶμα του. Μεταφέροντας, λοιπόν, «τά λείψανα τῆς ἀσθενείας του», ἔκανε τό ταξίδι νά πάη ἀπό τήν Θεσσαλονίκη ὅπου ἦταν Μητροπολίτης, στήν Κωνσταντινούπολη γιά τό ἔργο αὐτό.
Μέ ἕνα μικρό πλοιάριο πῆγε στήν Τένεδο, καί ἀπό ἐκεῖ ἔπρεπε νά πάη πρός τήν Καλλίπολη τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης καί στήν συνέχεια στήν Κωνσταντινούπολη. Ὅμως ἐκεῖνες τίς ἡμέρες, τήν 2 Μαρτίου τοῦ 1354, σάν αὐτές τίς ἡμέρες δηλαδή, ἔγινε ἕνας μεγάλος σεισμός στήν Καλλίπολη, γκρεμίστηκαν τά σπίτια, οἱ κάτοικοι φοβήθηκαν καί ἔφυγαν ἀπο τήν πόλη. Ὁπότε οἱ Τοῦρκοι βρῆκαν τήν εὐκαιρία καί κατέλαβαν τήν Καλλίπολη. Ἦταν ἡ πρώτη φορά πού οἱ Τοῦρκοι πάτησαν τό πόδι τους στήν Εὐρώπη. Μέχρι τότε εἶχαν κυριεύσει ὅλη τήν Μικρά Ἀσία καί ἐπεκτείνονταν καί σέ ἄλλα μέρη, καί γιά πρώτη φορά τήν ἡμέρα ἐκείνη κυρίευσαν τήν Καλλίπολη τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης.
Τότε, λοιπόν, τό πλοῖο μέσα στό ὁποῖο ἐπέβαινε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, λόγω μεγάλης θαλασσοταραχῆς δέν ἔπιασε στό λιμάνι τῆς Καλλίπολης, ἀλλά ἀγκυροβόλησε πλησίον τῆς ἀκτῆς. Οἱ Τοῦρκοι τό εἶδαν, ὅρμησαν μέ δικά τους πλοιάρια, ἀνέβηκαν στό κατάστρωμα, ἔγινε μάχη μέσα στό πλοῖο, τό κατέλαβαν, αἰχμαλώτισαν ὅλους τούς ἐπιβαίνοντας μαζί καί τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ.

ΘΥΣΙΑ ΕΥΑΡΕΣΤΗ ΤΩ ΚΥΡΙΩ Γρηγόριος Παλαμά

Ο  Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

α) «Τα παιδιά του Αγίου»
Όταν έλεγαν «τα παιδιά του Αγίου» στα Βυζαντινά ανάκτορα του Ανδρόνικου Β' όλοι ήξεραν, ότι πρόκειται για τα πέντε χαριτωμένα παιδάκια, του επίσημου και σοφούΣυγκλητικού  Κωνσταντίνου. Τρία αγόρια και δυό κοριτσάκια.
Μα, πως έγινε, όλη αύτη η οικογένεια, να μετέχει στη αγιότητα. Έλληνες ευγενείς,Μικρασιάτες στην καταγωγή, οι δυό γονείςΚωνσταντίνος και Καλλονή, δημιούργησαν την οικογένειά τους στη Βασιλεύουσα. Κοινωνικό τους επίπεδο η αυτοκρατορική «Αυλή», αφού, Συγκλητικός και ιδιαίτεροςσύμβουλος του ήταν ο Κωνσταντίνος. Και μάλιστα, για την πολλή μόρφωσή του και το εξαίρετο ήθος του είχε επιλεγεί καιπαιδαγωγός του Διαδόχου του αυτοκρατορικού θρόνου. Χαρακτηριστικό του Κωνσταντίνου ήταν η αδιάλειπτη νοερή προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, έλεησον με». Με τόση προσήλωση, που είχε συμβεί σε συνεδρία της Συγκλήτου, να μην ακούσει την ερώτηση του αυτοκράτορα, ο οποίος με ιδιαίτερο σεβασμό και θαυμασμό έβλεπε τον Συγκλητικό του. Επρόκειτο για έναν «Άγιο» μέσα στα ανάκτοραθαυματουργό και σοφό. Γεμάτο από τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος
Παράλληλα βάδιζε και η Μητέρα Καλλονή. Αύρα γλυκύτητας και γαλήνης, αγίας στοργής και ουράνιας Πολιτείας μέσα στην οικογένεια. Το αρχοντικό τους έμοιαζε με «κατ' οίκον Εκκλησία» και «Ιερά Μονή». Ανοιχτό πάντα στην φιλοξενία των Αγιορειτών Πατέρων που κατεύθαναν στη Βασιλεύουσα, έδινε την ευκαιρία στην οικογένεια να τροφοδοτείται πνευματικά από αγίους Μοναχούς. Και το σπίτι του Συγκλητικού, ήταν γνωστό σαν πνευματικό «φροντιστήριο». Οικογένεια Αγίων. Σαν του Μ. Βασιλείου και Γρηγορίου.
Έτσι, ο μικρός Γρηγόριος, με τους αδελφούς του Μακάριο και Θεοδόσιο και τις αδελφές του Έπιχαρη και Θεοδότη, μεγάλωναν με «λόγους ιερούς» από τη βρεφική ηλικία. Μέσα σε ατμόσφαιρα «μοναστικής πνευματικότητας» ασκούνταν στην αδιάλειπτη «μυστική ευχή του Ιησού»! και οι παιδικές τους καρδιές, μάθαιναν να υψώνονται μυστικά στο Χριστό με τη «μονολόγιστη ευχή», «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησαν με». Πρέπει να πούμε, ότι την εποχή εκείνη στο Βυζάντιο, η μοναχική πνευματικότητα ήταν επιδίωξη όλων των Χριστιανών. Από τον αυτοκράτορα, ως τον τελευταίο πολίτη γινόταν η ίδια άσκηση για την αδιάλειπτη νοερά προσευχή και την ψυχική καθαρότητα, παράλληλα με τις καθημερινές ευθύνες και εργασίες τους. Ανάμεσα στα πέντε αυτά αγγελικά παιδιά,ξεχωρίζει το μεγαλύτερο, ο Γρηγόριος.
Την ευλογημένη όμως αύτη οικογένεια, πολύ νωρίς επισκέφθηκε η δοκιμασία. Και ήταν μόλις 7 ετών ο Γρηγόριος όταν τον άγιο και θαυματουργό πατέρα του, κάλεσε ο Κύριος στους Ουρανούς. Αξίζει να αναφερθούμε σ' αυτό τον όσιο αποχωρισμό. Λίγο πριν από το τέλος φόρεσε το «Αγγελικό σχήμα», αφού και σαν άγιος Μοναχός είχε ζήσει ως τώρα.
Η Καλλονή, πλησιάζει με σεβασμό και του ζητά πριν φύγει για τον Ουρανό, να αναθέσει τηνπροστασία των ανηλίκων παιδιών τους στον αυτοκράτορα, που τόσο τους αγαπά και εκτιμά. Ποιά όμως ήταν η απάντηση; Όχι μόνο αρνείται, άλλα και ελέγχει την ευσεβή και φιλόστοργη Μητέρα.
Έγω, όχι σε επίγειους Βασιλείς άλλα στην ίδια την Βασίλισσα των πάντων και του Ουρανίου Βασιλέως Μητέρα, αναθέτω τα δικά μου παιδιά! Και ατένισε την εικόνα της Θεομήτορος. Δεν διαψεύστηκε. Των Ουρανών η Βασίλισσα ανέλαβε την προστασία τους. Η ίδια ανέθεσε και στονΒασιλέα τη μέριμνά τους. Και ήταν για τα άγια αυτά παιδιά, πάντα άνοιχτα τα βασιλικά ανάκτορα. Ένω η νεαρή Μητέρα τους, παρ' όλο το φλογερό πόθο να γίνει Μοναχή έμεινε να συνεχίσει με επιμέλεια τη Χριστιανική τους διαπαιδαγώγηση,
β) Η μόρφωση.
Τον έπιασε από το χέρι η Πάναγνη Μητέρα του Θεού.
Έτσι, ο 7χρονος Γρηγόριος, μπαίνει τώρα στο χώρο της μαθήσεως, σε άμεση πάντα επικοινωνία με τη γλυκύτατη Μητέρα του Χρίστου. Σαν μικρό μαθητή, τον δυσκόλευε η απομνημόνευση.Αγωνιζόταν χωρίς αποτέλεσμα. Και ποιά λύση βρήκε; Έβαλε όρο στον εαυτό του, να μην ανοίξει βιβλίο, πριν κάνει μπροστά στην Εικόνα της Παναγίας τρεις βαθειές μετάνοιες, συνοδευόμενες με ευλαβική παράκληση να τον βοηθήσει. Και το θαύμα άκολουθουσε. Τίποτε από αυτή την αδυναμίαδεν τον συνόδευσε στη συνέχεια των σπουδών του. Αντίθετα. Ευφυής και οξύς νους τον διέκρινε πάντα.
Ο Ανδρόνικος Β', φίλος των Γραμμάτων και της Επιστήμης, μορφώνει τον Γρηγόριο και τα αδέλφια του, μαζί με τα δικά του παιδιά στα ανάκτορα. Τα φροντίζει σαν Πατέρας. Ιδιαίτερα, γιαδάσκαλο της Θεολογίας, τους φέρνει τον φημισμένο Αγιορείτη π. Θεόληπτο, που έγινε και Μητροπολίτης Φιλαδέλφειας. Κοντά του ο Γρηγόριος μαθητεύει στην πιο βαθειά θεολογική σκέψη και διδάσκεται τα μυστικά της αληθινής Γνώσεως του Θεού, που είναι η τήρηση των αγίων Εντολών Του και η μυστική ένωση αγάπης μαζί Του με την αδιάλειπτη προσευχή.
Έτσι, είναι έτοιμος πολύ νωρίς να συνεχίσει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Πόλεως με άριστηεπιτυχία, εκπλήσσοντας καθηγητές και κορυφαίους της σκέψης! Σε ηλικία 17 ετών έχει σπουδάσειΓραμματική, Ρητορική, Λογική και αρχαίους κλασσικούς, με ιδιαίτερη επίδοση στον Αριστοτέλη. Σε τελικές εξετάσεις των σπουδών του, στην αίθουσα των ανακτόρων, μπροστά στον Αυτοκράτορα, τον Μέγα Λογοθέτη (Υπουργό) και Πρύτανη του Πανεπιστημίου, Θεόδωρο Μετοχίτη, διάσημο για τη σοφία του, και άλλους επιστήμονες, αναπτύσσει το θέμα: «Λογική του Αριστοτέλη»! Με τέτοια δεξιοτεχνία και πληρότητα, που ο πρύτανης αυθόρμητα ξέσπασε στον έπαινο:  Και ο ίδιος ο Αριστοτέλης αν ήταν παρών και τον άκουγε, θα τον έπαινουσε όχι λίγο, καθώς έγω νομίζω!...
γ) Η μεγάλη απόφαση.

Η γνώση του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά

Όταν ο άνθρωπος ανέλθη από την σαρκική γνώση στην ψυχική και από την ψυχική στην πνευματική, τότε ορά τον Θεό και αποκτά την γνώση του Θεού, που είναι η σωτηρία του. Η γνώση του Θεού, όπως θα αναπτυχθή κατωτέρω, δεν είναι εγκεφαλική, αλλά υπαρξιακή, δηλαδή όλη η ύπαρξη του ανθρώπου πληροφορείται αυτήν την θεογνωσία. Αλλά για να φθάση ο άνθρωπος σ’ αυτήν την γνώση πρέπει να προηγηθή κάθαρση της καρδιάς, δηλαδή θεραπεία της ψυχής, του νοός και της καρδίας. «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε’, 8).

Όπως έχει σημειωθή, ο Βαρλαάμ ισχυριζόταν ότι η γνώση του Θεού δεν είναι υπόθεση θεωρίας του Θεού, αλλά υπόθεση της νοήσεως του ανθρώπου. Μπορούμε, έλεγε, να αποκτήσουμε την θεογνωσία με την φιλοσοφία, γι’ αυτό τους Προφήτας και τους Αποστόλους, που έβλεπαν το άκτιστο Φως, κατέτασσε σε κατώτερη θέση από τους φιλοσόφους. Το άκτιστο Φως το ονόμαζε αισθητό, κτιστό και «χείρον της ημετέρας νοήσεως». Όμως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, φορεύς της Παραδόσεως και άνθρωπος της αποκαλύψεως, υποστήριζε τα αντίθετα. Στην θεολογία του παρουσιάζεται η διδασκαλία της Εκκλησίας, σύμφωνα με την οποία, το άκτιστο Φως, δηλαδή η όραση του Θεού, δεν είναι απλώς συμβολική όραση, δεν είναι αισθητή και κτιστή, ούτε κατωτέρα της νοήσεως, αλλά είναι θέωση. Δια της θεώσεως ο άνθρωπος αξιώνεται να δη τον Θεό. Και αυτή η θέωση δεν είναι αφηρημένη κατάσταση, αλλά ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Δηλαδή ο άνθρωπος θεωρώντας το άκτιστο Φως, το βλέπει γιατί ενώνεται με τον Θεό, το βλέπει με τους εσωτερικούς οφθαλμούς και με αυτούς ακόμη τους σωματικούς οφθαλμούς, οι οποίοι έχουν μετασκευασθή από την ενέργεια του Θεού. Επομένως η θεωρία είναι ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Και αυτή η ένωση είναι γνώση του Θεού. Τότε ο άνθρωπος αξιώνεται να γνωρίση τον Θεό. Και αυτή η γνώση είναι υπέρ την ανθρωπίνην γνώσιν και υπέρ την αίσθησιν.

Ησυχασμός Ουσία και Ενέργεια του Θεού Γρηγόριος Παλαμάς

Ομιλία με θέμα: Ησυχασμός - Ουσία και Ενέργεια του Θεού - Γρηγόριος Παλαμάς (ΒΙΝΤΕΟ)

Στά πλαίσια λειτουργίας τοῦ Σεμιναρίου Ὁριοθέτησης Ὀρθοδόξου Πίστεως, τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Καισαριανῆς Βύρωνος καί Ὑμηττού, πραγματοποιήθηκε ὁμιλία στόν Ἱερό Ναό τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου- Ἁγίας Φωτεινῆς Ὑμηττοῦ τήν Δευτέρα 11 Μαΐου ἀπό τόν Πανοσιολογιώτατο Ἀρχιμανδρίτη Μεθόδιο Κρητικό μέ θέμα: Ἡσυχασμός- Οὐσία καί Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ- Γρηγόριος Παλαμᾶς.

Ὁ ὁμιλητή βαθύς γνώστης τῆς Παλαμικῆς Θεολογίας καί τοῦ θεολογικοῦ λόγου καί ἔργου τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου μέ γλαφυρό τρόπο ἀναφέρθηκε ἀρχικά στή ζωή τοῦ Ἁγίου πού ἦταν βαθιά ἀσκητική καί ζωή γεμάτη ἀπό τήν χάρη τοῦ Θεοῦ καθώς καί στόν πόθο τοῦ ἀνθρώπου πού μέ τόν πνευματικό του ἀγώνα προσπαθεῖ νά ὁδηγηθεῖ στήν Θέαση τοῦ Θεοῦ καί τῶν μεγαλείων Του.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὄχι μόνο κατενόησε, ἔγραψε καί δίδαξε τήν ἐν Χριστῷ ζωή, ἀλλά καί βίωσε ὡς τέκνο τῆς Ἐκκλησίας καί Ἅγιος Αὐτῆς τά θεῖα καί μεγάλα ἀποτελέσματα τῆς κατά Θεόν πίστεως καί βιώσεως τῆς Ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ

Ὁ εἰσηγητής μέ τόν χαρισματικό τρόπο τῆς παρουσιάσεως τοῦ θέματος μέ ἁπλά λόγια καί κατανοητούς θεολογικούς ὅρους ἔκανε τούς πολλούς ἀκροατές κοινωνούς τῆς ὑψηλῆς Θεολογίας τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ περί τῶν ἄκτιστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, καί τῆς διδασκαλίας του περί τῆς δυνατότητας τοῦ ἀνθρώπου, μέσα ἀπό τήν κάθαρση καί τόν φωτισμό νά καταστεῖ μέτοχος κατά χάριν αὐτῶν τῶν θείων ἐνεργειῶν, δηλαδή τῆς μυστικῆς ὁράσεως τοῦ ''Προσώπου'' τοῦ Θεοῦ.

Σημείωσε ἐπίσης ὅτι ἡ θεολογία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου ἐπηρέασε τήν θεολογική σκέψη καί τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας στούς μετέπειτα αἰῶνες καί ἡ θεολογική του προσφορά ἀποτιμᾶται ὥς καί σήμερα ἀπό τίς πολλές καί σπουδαῖες μελέτες πού ἔχουν ἐκπονηθεῖ ἀπό σημαντικούς ἐρευνητές.

Η Θεολογία τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού Περίληψη τής συγγραφικής πορείας τού αγίου Μαξίμου Σεβ. Μητρ. Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου

Πηγή: Ομιλία στην παρουσίαση τής έκδοσης «Μαξιμιανόν Ταμείον» Γιάννενα 30-10-2016. Περιοδικό "Εκκλησιαστική Παρέμβασις" Τεύχος 248 - Μάρτιος 2017.

Αναδημοσίευση από: http://www.parembasis.gr

 

Η κοπιώδης εργασία τού Ιερομονάχου π. Βενεδίκτου Αγιορείτου - Νεοσκητιώτου με την έκδοση τού «Μαξιμιανού Ταμείου», αλλά και η αγάπη τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ιωαννίνων κ. Μαξίμου για τον άγιο Μάξιμο, τού οποίου φέρει το όνομα, μάς συγκέντρωσε στην πνευματική αυτή πανδαισία για να δούμε την ζωή και το έργο τού μεγάλου αυτού θεολόγου και Πατρός τής Εκκλησίας.

 

Τα σχετικά με τον βίο του τα ακούσατε προηγουμένως, εμένα μού δόθηκε το θέμα να παρουσιάσω μέσα σε λίγη ώρα την θεολογία τού αγίου Μαξίμου.

Σκεπτόμενος το θέμα αυτό αισθάνθηκα μεγάλη δυσκολία για το πώς θα μπορέσω να παρουσιάσω σε λίγα λεπτά τής ώρας την μεγαλειώδη σύνθεση τής θεολογίας τού μεγάλου αυτού Πατρός τής Εκκλησίας, ο οποίος είναι η σημαντικότερη μορφή τής Εκκλησίας κατά τον 7ον αιώνα. Είναι σημαντικό ότι ο άγιος Μάξιμος εξέφρασε την διδασκαλία τών προγενεστέρων Πατέρων τής Εκκλησίας, αλλά και προετοίμασε το έδαφος για την μεταγενέστερη θεολογία, όπως  για παράδειγμα τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά. Ο άγιος Μάξιμος άρχισε την διδασκαλία του με την νηπτική και ησυχαστική ζωή τής Εκκλησίας και κατέληξε στην λεγόμενη «πολεμική θεολογία», όταν αντιμετώπισε την αίρεση τού μονοενεργητισμού και τού μονοθελητισμού.

 

Η αγάπη είναι γέννημα τής απαθείας ,αφού «αγάπην μεν τίκτει απάθεια». Οπότε για να αποκτήση κανείς αγάπη πρέπει να απαλλαγή από τα πάθη.

 

Ο Θεός οικονόμησε να μελετήσω την διδασκαλία τού αγίου Μαξίμου, σχεδόν με την σειρά με την οποία αναπτύχθηκε από τον ίδιο. Άρχισα να μελετώ την θεολογία τού αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού, η οποία προφανώς είναι θεολογία τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, από την δεκαετία τού ’70,  μετά την αποφοίτησή μου από την Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης. Και κατά έναν εκπληκτικό τρόπο άρχισα από τα πρώιμα έργα του, τα λεγόμενα νηπτικά και ησυχαστικά, έπειτα προχώρησα στα ερμηνευτικά και εκκλησιολογικά και κατέληξα στα αντιαιρετικά του έργα, με τα οποία ανέπτυσσε τα περί τής θελήσεως τού Χριστού, αντιμετωπίζοντας τον μονοενεργητισμό και τον μονοθελητισμό τής εποχής του.

Θα εκθέσω με συντομία αυτήν την πορεία τής διδασκαλίας τού αγίου Μαξίμου, με τον χρονική διαδικασία που την μελέτησα και στην ουσία, όπως προείπα, ανταποκρίνεται στην εξέλιξη τής διδασκαλίας του.

 

1. Από την αρχή ενδιαφέρθηκα για την αγάπη, όπως την αναλύει ο άγιος στα κεφάλαια περί τής αγάπης, σύμφωνα με την δημοσίευσή τους στην Φιλοκαλία τών ιερών Νηπτικών. Προσπαθούσα να δω τι είναι η αγάπη κατά τον άγιο Μάξιμο. Βρήκα τον ορισμό της ότι η αγάπη είναι γέννημα τής απαθείας, αφού «αγάπην μεν τίκτει απάθεια». Οπότε για να αποκτήση κανείς αγάπη πρέπει να απαλλαγή από τα πάθη.

Η αναζήτησή μου προχώρησε στο τι είναι πάθος. Ορίζοντας ο άγιος Μάξιμος την έννοια τού πάθους γράφει ότι «πάθος εστι ψεκτόν, κίνησις ψυχής παρά φύσιν», δηλαδή είναι η παρά φύση κίνηση τών δυνάμεων τής ψυχής. Επίσης, έκανε λόγο και για πάθη τού σώματος. Ακόμη, μιλώντας για την απάθεια γράφει ότι είναι «ειρηνική κατάστασις ψυχής, καθ' ην δυσκίνητος γίνεται ψυχή προς κακίαν».

Ο άγιος διδάσκει ότι το μεγαλύτερο πάθος είναι η φιλαυτία που είναι «η τού σώματος άλογος φιλία». Ο φίλαυτος είναι μισόθεος και μισάνθρωπος, οπότε εκείνος  που ελευθερώνεται από την φιλαυτία αποκτά την φιλοθεΐα και την φιλανθρωπία. Έτσι,  ο φίλαυτος δεν μπορεί να αγαπά πραγματικά τον Θεό και τον άνθρωπο. Ο φιλόθεος είναι και φιλόπονος, δηλαδή αγαπά την άσκηση.

Ο Βυζαντινός Μυστικισμός (Γρηγόριος Παλαμάς)

Δεν είναι δυνατό να σταματήσωμε σε όλους τους σημαντικούς αντιπροσώπους του Βυζαντινού μυστικισμού, τους μετά τον Συμεώνα, στο φλογερό λόγου χάρη μυστικό Νικήτα το Σταθάτο, το μαθητή του Συμεώνος (σημαντικά μυστικά έργα του είναι ανέκδοτα) ή τον Κάλλιστον τον Καταφυγιώτην (12ος αιώνας). Τον Κάλλιστον απασχόλησε αποκλειστικά το θέμα της θεώσεως, που το παρουσίασε με σπάνια διαλεκτική λεπτότητα. (Ελληνική Πατρολογία (Migne) τόμος 147, 833-941). Οι σελίδες του ανήκουν στις εκλεκτότερες της Βυζαντινής φιλοσοφίας.

Θα κλείσωμε το λόγο μας για το μυστικισμό του Βυζαντίου με την τελευταία μεγάλη κίνησή του τον ησυχασμό (14ος αιώνας), στα σπουδαιότερα σημεία του οποίου θα σταματήσωμε σύντομα.

Πρέπει πρώτα να υπενθυμίσω ότι, ενώ ως τον 11ον αιώνα η Μικρά Ασία παίζει πρωτεύοντα ρόλο και στην πνευματική ζωή του Βυζαντίου, αυτή αναδεικνύει τα περισσότερα στελέχη, στους τρεις τελευταίους αιώνες ο ρόλος αυτός περιέρχεται στο ευρωπαϊκό τμήμα της, Αυτοκρατορίας. Η Θεσσαλονίκη και το Άγιον Όρος αναδεικνύονται τώρα τα σπουδαιότερα, μαζί με τη Βασιλεύουσα, κέντρα της πνευματικής ζωής.

Κατά τα τέλη του 13ου ή τις αρχές του 14ου αιώνα ο μοναχός Γρηγόριος Σιναΐτης εισήγαγε στο Άγιον Όρος τήν Ησυχίαν, τον ανώτερο δηλαδή βαθμό της μοναστικής ζωής. Εδώ τώρα στο Άγιο Όρος η Ησυχία αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε στο ζωηρό μυστικό κίνημα του ησυχασμού. Την αφορμή στη μεγάλη έριδα που άναψε γύρω από τον ησυχασμό, που συνετάραξε την Ορθοδοξία πάνω από εκατό χρόνια και έληξε με τη νίκη του ησυχασμού και την αποδοχή του από την επίσημη Εκκλησία, την έδωσεν ένας Έλληνας μοναχός Βαρλαάμ ο Καλαβρός (από την Καλαβρία της Ιταλίας, 1290-1348). Θα. δούμε αμέσως πώς έγιναν τα πράγματα.

Οι ησυχασταί του Αγίου Όρους είχαν καταλήξει ,να πιστεύουν ότι ωρισμένη στάση του σώματος κατά. την ώρα της προσευχής, βοηθούσε πολύτιμα να φτάσουν στην εκστατική αγάπη, που με τρόπο άμεσο και όχι προοδευτικό, τους έφερνε στην ποθητή ένωση με το Θεό. Έπρεπε να προσηλώνουν την προσοχή τους προς τη θέση της καρδιάς. Η ένωση με το Θεό, έλεγαν, γίνεται όταν το πνευμα επιτύχη να προσελκύση το νου στο βάθος της καρδιάς, τον στραγγαλίση, του απαγορέψη τη συνήθη κίνησή του προς τα εξωτερικά αντικείμενα και από την Βαβυλώνα τον επαναφέρη στη Σιών. Μόνο η ενέργεια της καρδιάς οδηγεί στην καθαρή αλήθεια,. γιατί είναι ενέργεια απλή και καθαρή, χωρίς καμμιά μορφή,δώρο της θείας χάριτος. Η κίνηση για το μυστικό έρωτα προς το Θεό, αντιδιανοητική ευθύς από την αρχή, τονίζει τώρα όλο και περισσότερο το ρόλο της καρδιάς, του αισθήματος. Όλο και περισσότετο ευρύνεται η περιοχή που άνοιξεν η ευαγγελική εντολή για την αγάπη, και πάει να αγκαλιάση όλη τη ζωή του ανθρώπου. Και, όπως ήταν φυσικό, οι καλύτεροι αποδέκτες του ευαγγελικού κηρύγματος στάθηκαν οι μυστικοί.

Θα αναληφθούμε μόνο όσοι ζωή μας είναι ο Χριστός Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Βλέπετε αυτή τη κοινή για μας εορτή και ευφροσύνη, την οποία ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός εχάρισε με την ανάσταση και ανάληψή του στους πιστούς; Επήγασε από θλίψη.Βλέπετε αυτή τη ζωή, μάλλον δε την αθανασία; Επιφάνηκε σε μας από θάνατο.Βλέπετε το ουράνιο ύψος, στο οποίο ανέβηκε κατά την ανύψωσή του ο Κύριος και την υπερδεδοξασμένη δόξα που δοξάσθηκε κατά σάρκα; Το πέτυχε με τη ταπείνωση και την αδοξία. Όπως λέγει ο απόστολος γι’ αυτόν, «εταπείνωσε τον εαυτό του γενόμενος υπήκοος μέχρι θανάτου, και μάλιστα σταυρικού θανάτου, γι’ αυτό κι’ ο Θεός τον υπερύψωσε και του χάρισε όνομα ανώτερο από κάθε όνομα, ώστε στο όνομα του Ιησού να καμφθεί κάθε γόνατο επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων και να διακηρύξει κάθε γλώσσα ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Κύριος σε δόξα Θεού Πατρός».(Φιλιπ. 2: 8-11)… Εάν λοιπόν ο Θεός υπερύψωσε το Χριστό του για το λόγο ότι ταπεινώθηκε, ότι ατιμάσθηκε, ότι πειράσθηκε, ότι υπέμεινε επονείδιστο σταυρό και θάνατο για χάρη μας, πως θα σώσει και θα δοξάσει και θα ανυψώσει εμάς, αν δεν επιλέξωμε τη ταπείνωση, αν δεν δείξουμε τη προς τους ομοφύλους αγάπη, αν δεν ανακτήσωμε τις ψυχές μας δια της υπομονής των πειρασμών, αν δεν ακολουθούμε δια της στενής πύλης και οδού, που οδηγεί στην αιώνια ζωή, τον σωτηρίως καθοδηγήσαντα σ’ αυτήν; «διότι, και ο Χριστός έπαθε για μας, αφήνοντάς μας υπογραμμό (παράδειγμα), για να παρακολουθήσουμε τα ίχνη του». (Α’ Πέτρ. 2:21).
Η ενυπόστατος Σοφία του υψίστου Πατρός, ο προαιώνιος Λόγος, που από φιλανθρωπία ενώθηκε μ’ εμάς και μας συναναστράφηκε, ανέδειξε τώρα εμπράκτως μια εορτή πολύ ανώτερη και από αυτή την υπεροχή. Γιατί τώρα γιορτάζουμε τη διάβαση, της σ’ αυτόν ευρισκομένης φύσεώς μας, όχι από τα υπόγεια προς την επιφάνεια της γης, αλλά από τη γη προς τον ουρανό του ουρανού και προς τον πέρα από αυτόν θρόνο του δεσπότη των πάντων.
Σήμερα ο Κύριος όχι μόνο στάθηκε, όπως μετά την ανάσταση, στο μέσο των μαθητών του, αλλά και αποχωρίσθηκε από αυτούς και, ενώ τον έβλεπαν, αναλήφθηκε στον ουρανό και εισήλθε στ’ αληθινά άγια των αγίων «και εκάθησε στα δεξιά του Πατρός πάνω από κάθε αρχή και εξουσία και από κάθε όνομα και αξίωμα, που γνωρίζεται και ονομάζεται είτε στον παρόντα είτε στον μέλλοντα αιώνα».(Εφ. 1:20)

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως συνεχιστής της Πατερικής Παραδόσεως

Βασιλείου Σκιάδα, θεολόγου

Η ορθόδοξος Εκκλησία έχει αφιερώσει την Β’ Κυριακή των νηστειών στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, τον οποίο είδε ως συνεχιστή της πατερικής παραδόσεως και του θριάμβου της Ορθοδοξίας. Είναι πάρα πολύ βασικό για τον σύγχρονο άνθρωπο, που ταλανίζεται από την ποικιλώνυμη κρίση, ότι μπορεί να γνωρίσει τον Θεό όχι διανοητικά η συναισθηματικά μέσα από προτεσταντικά η δυτικά σχήματα, αλλά, μέσα από την αγιοπνευματική εμπειρία, καθώς την έζησαν και τη δίδαξαν οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας και μάλιστα ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.
Στοιχεία από τη ζωή του
Το αδαμάντινο αυτό στήριγμα της Ορθοδοξίας, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αναδείχθηκε ο μεγαλύτερος βυζαντινός Θεολόγος του ΙΔ’ αιώνα και ένας από τους σπουδαιότερους όλων των αιώνων. Συνδύαζε, κατά τον καθηγητή Γ. Μαντζαρίδη, κατά τον καλύτερο τρόπο το θεόπνευστο διδάσκαλο των δογμάτων με τον έμπειρο απολογητή της μυστικής και νηπτικής Θεολογίας της εποχής του.
Σύμφωνα με όσα αυθεντικά μας διέσωσε ο βιογράφος του, Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος, τον ΙΔ’ αιώνα λάμπρυνε την Κωνσταντινούπολη η ονομαστή και πολύτεκνη οικογένεια του Κωνσταντίνου Παλαμά και της συζύγου του Καλής, πρώτο παιδί των οποίων υπήρξε ο Γρηγόριος.
Απ’ αυτούς τους θαυμαστούς γονείς ο Γρηγόριος πήρε την καλύτερη ανατροφή  και
παιδεία για ν’ αναδειχθεί «ταμείον ακένωτο της κατά Θεόν και θύραθεν σοφίας». Παρακάμπτοντας ο ίδιος επιφανείς κοσμικές θέσεις φρόντισε να στραφεί στους ασκητές και διδασκάλους της αρετής του Άθω, τους οποίους θέλησε να μιμηθεί στην κατά Θεόν άσκηση και χριστιανική τελειότητα.
Στη μεγάλη αυτή προσωπικότητα συνδυάστηκαν κατά τον καλύτερο τρόπο σπάνια φυσική καταβολή, άριστο οικογενειακό περιβάλλον, υψηλή παιδεία, θεολογική κατάρτιση, ασκητική αγωγή και ολοκληρωτική θέληση.

ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ και η ορθόδοξη μυστική παράδοση

Oρθοδοξίας ό φωστήρ, Εκκλησίας το στήριγμα και διδάσκαλε, των μοναστών ή καλλονή, των θεολόγων υπέρμαχος άπροσμάχητος, Γρηγόριε, θαυματουργέ,Θεσσαλονίκης το καύχημα,κύρηξ της χάριτος ικέτευε δια παντός σωθήναι τας ψυχάς ημών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ό ύμνος αυτός στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά ψάλλεται από την "Ορθόδοξη Εκκλησία στη λειτουργία της Δεύτερης εβδομάδας της Μεγάλης Σαρακοστής. Εξυμνεί αυτόν που κατόρθωσε να συνοψίσει, μερικές δεκαετίες πριν από την πτώση του Βυζαντίου, σε δογματική σύνθεση την αιωνόβια παράδοση του θεωρητικού μοναχικού βίου της χριστιανικής Ανατολής, πού είναι γνωστός με το όνομα του «ήσυχασμοΰ».Ό ήσυχασμός είναι μοναχική κίνηση πού οί ρίζες της ανεβαίνουν ως τους πατέρες της Έρημου. Δεν μπορεί σίγουρα να προβάλει την απαίτηση πώς αντιπροσωπεύει μόνος του την «ορθόδοξη μυστική» πού γνώρισε καί γνωρίζει ακόμη καί σήμερα διαφορετικές μορφές. Ό Παλαμάς, ιδιαίτερα, μπορεί να παρουσιαστεί ως δάσκαλος «ορθόδοξης μυστικής» στο μέτρο πού ξεπερνάει τα πλαίσια μιας πνευματικής σχολής καί κάνει να ξαναζήσει στο έργο του ή ϊδια ή ουσία του Χριστιανικού Μυστηρίου.

Στήν Παλαμική εποχή, ό ανατολικός μοναχισμός είχε ήδη μακριά ιστορία. Οί μεγάλοι δάσκαλοι του είχαν κληροδοτήσει τεράστια φιλολογία. Είχε γνωρίσει τους πειρασμούς του. Διέθετε απεριόριστη δύναμη επιβολής πάνω στους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Ό Παλαμάς δέχτηκε ανεπιφύλακτα όλη αυτή την κατάκτηση του παρελθόντος. Ό ρόλος του έγκειται ωστόσο στο ότι ανέσυρε άπ' το παρελθόν αυτό ένα μόνιμο δογματικό και πνευματικό στοιχείο. Κι αυτό το έκανε σε μια εποχή πού είχε αρχίσει να πνέει στο Βυζάντιο το πνεύμα της "Αναγέννησης και τη στιγμή πού ή χριστιανική Δύση ύφΐστατο έναν από τους πιο ριζικούς μετασχηματισμούς της ιστορίας της. Οί Μοντέρνοι Καιροί, παρασύροντας σε τελειωτική ερείπωση τόσες αξίες πού είχε άπολυτοποιήσει ό Μεσαίωνας, θά έφθαναν ως στο σημείο ν' αποσαθρώσουν την ουσία του Χριστιανισμού; Ή νέα πολιτεία, άφοΰ κατόρθωσε να κατακτήσει την αυτονομία του όρθού λόγου και της δημιουργίας, θα παραχωρούσε θέση στην υπερφυσική ζωή, πού ό Χριστός είχε προσφέρει ανεξάρτητα από όλα τα καθαρώς ανθρώπινα επιτεύγματα;

Το έργο του Παλαμά δίνει θετικές απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα. Να γιατί ό δογματικός θρίαμβός του στο Βυζάντιο του 14ου αιώνα θεωρήθηκε από την Ανατολική Εκκλησία όχι ως ό θρίαμβος μιας ιδιαίτερης μυστικής, αλλά ως ό θρίαμβος της ίδιας της Όρθοδοξίας. Ή εκκλησιαστική αυτή επιδοκιμασία ανέδειξε έτσι ό,τι παντοτεινό καί παγκόσμιο βρισκόταν σε μια καθαρώς μοναχική παράδοση.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ του Jean Meyendorff-Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ και η Ορθόδοξη Μυστική παράδοση

πηγή/nefthalim

ΣΧΟΛΙΟ : ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΠΟΤΕ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ. Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ, ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΕΣΩΣΕ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ
                  ΕΙΝΑΙ ΝΗΠΤΙΚΗ.

Ο Μέγεντορφ υπήρξε ο μεγαλύτερος εχθρός τού Παλαμά. Πρόσφερε τόν Παλαμά πού κατασκεύασε, τροφή στούς λύκους τής Δύσεως καί τούς έδωσε τήν δυνατότητα νά απορρίψουν τήν ορθόδοξη αλήθεια. Μυστική παράδοση είναι μόνον η Ρωσική ορθοδοξία τής διασποράς. Η ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΑ.

Αμέθυστος