Ομιλία Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά περί των αρετών και των αντιθέτων προς αυτές παθών

Ο κόσμος του οποίου κοσμοκράτωρ είναι ο διάβολος δεν είναι τα κτίσματα του Θεού αλλά όσοι υποτάχθηκαν σ’ αυτόν με την προσωπική παραχώρηση των κτισμάτων

    «Στη γη που είναι καλλιεργημένη, θα θερίσει κανείς ό,τι  σπείρει. Αν φυτέψει δέντρα ή σπείρει σιτάρι θα αυξηθούν και θα δώσουν καρπούς. Αν η γη παραμείνει αόργωτη και άσπαρτη θα φυτρώσουν όχι μονάχα άχρηστα χόρτα αλλά αγκάθια και τριβόλια. Στην περίπτωση της ψυχής συμβαίνει το ίδιο ακριβώς. Όποιες διαθέσεις βάλει κανείς μέσα σ’ αυτήν αυτές θα απολαμβάνει και ανάλογους καρπούς θα έχει. Κάνω τα πάντα αδελφοί και κοπιάζω για σας και με το λόγο και με τη διδασκαλία την πνευματική σε όλους εκείνους που έρχονται στην έδρα μου ή και δημόσια όταν σας μιλώ στην εκκλησία. Αυτή η διδασκαλία θα σας βοηθήσει για να κοπούν τα πονηρά βλαστάρια απ’ την ψυχή, να φανερωθούν τα πάθη και τα βάθη των αμαρτημάτων για να μπορέσετε να λάβετε έτσι την σωτήρια γνώση και να πορευθείτε στον απλάνευτο δρόμο.

    Η εκκλησία του Χριστού και μάλιστα αυτή που ζει μέσα σ’ αυτή τη μεγαλόπολη, (εννοεί τη Θεσσαλονίκη), δεν έχει μονάχα ιδιώτες και σοφούς, αλλά και απλούς ανθρώπους. Όλοι όμως αν προσέξουν και με επιμέλεια ακούσουν τη διδασκαλία του Χριστού θα μπορέσουν να καταλάβουν και να εφαρμόσουν όσα θα πω. Αυτή η αποδοχή τους θα φυγαδέψει απ’ τη ψυχή κάθε κακία και θα γεμίσει και θα σώσει κάθε καρδιά που δέχτηκε το λόγο του Θεού. Θα σας υποδείξω τα πονηρά πάθη, αλλά και τις αρετές. Θα σας φανερώσω ότι η ρίζα τους δεν είναι η ίδια, αλλά διαφορετική, έτσι ώστε να ξεριζώσετε τη μια και να περιποιηθείτε την άλλη.

    Ρίζα και αρχή κάθε αρετής είναι η αγάπη προς το Θεό, ενώ πρόξενος κάθε κακίας είναι η αγάπη προς το κόσμο. Ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού Ιωάννης λέει: «Όποιος αγαπά τον κόσμο δεν έχει μέσα του την αγάπη του Θεού. Καθετί που είναι στον κόσμο, η επιθυμία της σάρκας και η αλαζονεία δεν προέρχεται από τον Πατέρα.» Αιτία της αγάπης προς τον κόσμο είναι η αγάπη που έχουμε για το σώμα μας. Αγαπούμε τον κόσμο γιατί θέλουμε να φροντίσουμε περισσότερο την αδυναμία του σώματος μας και όλα όσα έχουν σχέση με αυτό. Αιτία για να αγαπήσουμε το Θεό είναι η αγάπη για το πνεύμα που έχουμε μέσα μας, δηλαδή η ψυχή. Από αυτή την αγάπη για τη ψυχή φυτρώνει η αγάπη για το Θεό. Οι αληθινά πιστοί συλλαμβάνουν μέσα τους αμέσως  την αλήθεια. Νοιώθουν φόβο για την ατελείωτη οδύνη που ζει η ψυχή μακριά από το Θεό. Αυτή η οδύνη μοιάζει με δυνατή φωτιά που καίει τον άνθρωπο. Ο πιστός θέλει να σβήσει αυτή τη φωτιά με τον πόθο για τη Βασιλεία του Θεού και την αιώνια ευφροσύνη που υπάρχει μέσα σ’ αυτήν. Ακριβώς γι’ αυτό οι αληθινά πιστοί απομακρύνονται και απελευθερώνονται με αγώνα σκληρό απ’ τις εμπαθείς και ένοχες γήινες σχέσεις και τρέχουν με λαχτάρα να προσκολληθούν στον Θεό και να απευθύνουν σ’ αυτόν εκτενείς δεήσεις. Το κάνουν αυτό γιατί είναι βέβαιοι πως μονάχα Αυτός έχει δύναμη και εξουσία να απαλλάξει τον άνθρωπο από την οδύνη της αμαρτίας και να του προσφέρει τη χαρά, που αποκτάται σα δώρο από την αγάπη μας προς το Θεό. Τότε ο Θεός ενεργεί μέσα στον άνθρωπο και φυτρώνει με τη χάρη του Θεού κάθε είδος αρετής.

Αν δεν ενεργεί ο Θεός μέσα μας κάθε πράξη μας είναι αμαρτία.

    Αυτοί που εργάζονται πραγματικά για την ενάρετη ζωή δεν έχουν εγωισμό για κανένα τους κατόρθωμα. Αντίθετα ταπεινώνονται με χαρά και δοξάζουν το Θεό. Οι αληθινά πιστοί είναι κατά τον απόστολο Παύλο ευωδία Χριστού και έχουν οσμή Χριστού. Με τη ζωή τους και τις αρετές της κηρύσσουν Αυτόν που τους κάλεσε από το σκοτάδι στο θαυμαστό Φως. Το μέσο που χρησιμοποιεί η θεοφιλής ψυχή με φόβο και πόθο είναι η συνεχής προσευχή και δέηση. Τότε η ψυχή γλυκαίνεται και γεύεται τη μόνιμη ηδονή. Το σώμα επιθυμεί ότι είναι γήινο και προσωρινό και φιλόκοσμο. Όσοι ζουν δούλοι στο σώμα τους δέχονται την ηδονή που ενεργείται μέσα τους από τις αισθήσεις και τα πάθη. Άλλα είναι τα πάθη της οράσεως, άλλα της ακοής και της οσφρήσεως, άλλα της αφής και της γεύσεως. Χρειάζεται βέβαια να δώσουμε ένα παράδειγμα. Για τα πάθη που σχετίζονται με τη γεύση αιτία δεν είναι η τροφή, αλλά η αμετρία της τροφής. Πάθος είναι η απόλαυση που ζητεί ο άνθρωπος με τη γαστριμαργία ή τη λαιμαργία, την πολυποσία και τη μέθη. Ο άνθρωπος που παραδίδεται σ’ αυτό το πάθος εύκολα παρασύρεται σε κάθε άλλη ακολασία. Μια ψυχή τέτοια, φιλοσώματη, που ψάχνει να βρει από παντού την ηδονή των αισθήσεων νοιώθει μέσα της και άλλες τάσεις, όπως η φιλοκτημοσύνη και η φιλαργυρία, για να φτάσει κανείς στην πλεονεξία και τις άλλες ηδονές και πάθη ανάμεσα στα οποία είναι ο εγωισμός, η έπαρση και η αλαζονεία, η ανθρωπαρέσκεια και η κενοδοξία.

    Η ηδονή που προσφέρεται από το Θεό στη ψυχή είναι αληθινή χαρά, καθαρή και απαθής. Οι άνθρωποι που γεύτηκαν αυτή τη χαρά έχουν μέσα τους ηρεμία είτε ζουν μέσα στο σπίτι είτε μέσα στην πόλη είτε είναι στο ναό του Θεού. Δεν επιθυμούν την κοσμική αντίληψη που είναι γεμάτη από ειρωνεία, κολακεία,, δόλο και υπόκριση. Βλέπουν καθαρά την πλάνη και την απάτη αυτού του κόσμου και με πόσα κακά περιβάλλεται τα οποία μας χωρίζουν από το Θεό. Μη νομίσετε βέβαια ότι ο πονηρός κυριαρχεί στον ουρανό και στη γη. Ο κόσμος αυτός δε βρίσκεται στην απόλυτη κυριαρχία του πονηρού. Υπάρχει Αυτός που μετράει τα πάντα με την παλάμη Του και κρατάει στα χέρια Του τα πάντα. Είναι ο μόνος Δημιουργός όλου του κόσμου. Η κακή χρήση που εμείς κάνουμε και η εμπαθής διαχείρηση της εσωτερικής μας ελευθερίας είναι η αιτία όλων των κακών. Αν λέμε ότι σήμερα ο κόσμος βρίσκεται υπό την κυριαρχία του διαβόλου είναι διότι εμείς κάνουμε κακή διαχείρηση του αυτεξουσιού μας και λαθεμένη χρήση. Αυτός ο κόσμος που εμείς δημιουργούμε με την ελεύθερη επιλογή μας είναι φυσιολογικά κάτω από την κυριαρχία του σατανά. Είναι ο κόσμος που συγκροτείται από τη φιλαμαρτητική μας γνώμη, με τη συνέργεια του πονηρού.

     Όσοι δεν απελευθέρωσαν τον εαυτό τους με την μετάνοια και την εξομολόγηση καθιστούν με αυτή την προτίμησή τους κοσμοκράτορα τον διάβολο. Εμείς που συνταχθήκαμε με το Χριστό, ας επιθυμήσουμε τον άνω κόσμο και τη βασιλεία του Χριστού. Ας απομακρυνθούμε από τις ηδονές που διασπούν και καταστρέφουν την ενότητα της ψυχής. Ας αποφύγουμε την  τρυφή, τη μέθη, την πορνεία, την ασωτεία, την πλεονεξία, την υπερηφάνεια, το μίσος, το θυμό και την αφιλάθρωπη συμπεριφορά προς τους αδερφούς μας. Ας αποφύγουμε αυτόν τον πλάνο κόσμο και τον κοσμοκράτορα διάβολο. Με τα αγαθά μας έργα ας δείξουμε, ότι έχουμε παραδοθεί με τη θέληση μας στα πανάγαθα χέρια του Θεού. Έτσι θα ζήσουμε προγευόμενοι την αληθινή χαρά και χρησιμοποιώντας σωστά όλα τα αγαθά που αυτός ο κόσμος μας προσφέρει. Ταυτόχρονα ας είμαστε σίγουροι ότι θα απολαύσουμε και τα αιώνια αγαθά την ώρα που ο Θεός θα μας καλέσει κοντά του.»