Η ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΙ ΑΓΙΟΙ

 

Ὁ διά Χριστόν Σαλός ἅγ. Βασίλειος τῆς Μόσχας (+ 1552)

καί ὁ λαμπρός πρός τιμήν του Καθεδρικός Ναός στήν Κόκκινη Πλατεία.

 

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

Οἱ διά Χριστόν Σαλοί Ἅγιοι (μία ἁγιολογική ὁμάδα πού ὑπάγεται στόν χορό τῶν Ὁσίων), εἶναι ἕνα ἐξόχως ἐνδιαφέρον θέμα. Ἀπό τῆς δημιουργίας τοῦ Κέντρου Ἁγιολογικῶν Μελετῶν лὍσιος Συμεών ὁ Μεταφραστής╗ (1982), ἀπετέλεσε ἀντικείμενο συστηματικῆς μελέτης καί ἐρεύνης, καί γιά ἕνα σημαντικό ἐπιπρόσθετο λόγο: Ὁ γράφων εἶχε τήν ἰδιαίτερη εὐλογία τῆς γνωριμίας κατά τήν δεκαετία τοῦ '70 μέ τήν διά Χριστόν Σαλή Ταρσώ (+ 1989), μία χαρακτηριστική μορφή πού σημάδεψε μέ τήν παρουσία της μία περίπου 50ετία, ζῶντας στό δάσος γύρω ἀπό τήν Μονή Παναγίας Πευκοβουνογιατρίσσης Κερατέας Ἀττικῆς.
Τά πρώτα ἀποτελέσματα τῆς ἔρευνας γιά τούς διά Χριστόν Σαλούς Ἁγίους παρουσιάσθηκαν τόν Νοέμβριο τοῦ 1990, κατά τήν διάρκεια διαλέξεως στό Ἐκκλησιαστικό Πνευματικό Κέντρο Περιστερίου, παρουσίᾳ πυκνοῦ ἀκροατηρίου. Τό ἑπόμενο ἔτος 1991 τό κείμενο τῆς ὁμιλίας ἐκείνης ἐκδόθηκε βελτιωμένο ἀπό τό Περιοδικό лΚήρυξ╗ σέ ἰδιαίτερο τεῦχος (лἩ διά Χριστόν Σαλότης╗, 1991). Τό 1992 τό κείμενο τῆς Ἑλληνικῆς ἐκδόσεως, βελτιωμένο σέ πολλά σημεῖα, κυκλοφόρησε σέ μονογραφία στήν Ἀγγλική, ἀπό τό лΚέντρο Παραδοσιακῶν Ὀρθοδόξων Σπουδῶν╗ Ἔτνας Καλιφορνίας (лFools for Christ╗, 1992). Τέλος, ἕνα συμπληρωματικό μακροσκελές ἄρθρο φιλοξενήθηκε στό Περιοδικό лὈρθόδοξος Πνοή╗, φ. Ὀκτωβρίου 2000, σελ. 391 Ч 395 (лΟἱ διά Χριστόν Σαλοί Ἅγιοι τοῦ Ἁγιολογίου╗).
Ἡ παροῦσα ἐργασία περιλαμβάνει τά στοιχεῖα τῶν προηγουμένων δημοσιεύσεων στό εἰσαγωγικό πρῶτο μέρος, βελτιωμένα κατά πολύ μετά ἀπό μελέτη καί ἄλλων πηγῶν. Στό ὑπό συγκρότηση δεύτερο μέρος θά περιλαμβάνει σύντομους Βίους διά Χριστόν Σαλῶν, τῶν ὁποίων ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τήν μνήμη, οἰκουμενικῶς ἤ τοπικῶς. Οἱ Βίοι θά εἶναι σέ μορφή συντόμων, ἀλλά περιεκτικῶν σημειωμάτων, διότι ἡ πλήρης παράθεσις τῶν σχετικῶν κειμένων, ὅπως κυκλοφοροῦν στήν ἑλληνική καί διεθνή βιβλιογραφία, θά δημιουργοῦσε ἕναν ὀγκώδη καί δύσχρηστο τόμο.
Ἡ ἐργασία καταχωρεῖται στήν Ἰστοσελίδα τῆς Γνησίας Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, γιά τήν διευκόλυνση τῶν ἐνδιαφερομένων.
Ἡ ἐργασία ὡς τίτλος, θέμα καί περιεχόμενο κειμένου ἔχει κατωχυρωθεῖ σύμφωνα μέ τά προβλεπόμενα ἀπό τόν Νόμο περί Πνευματικῆς Ἰδιοκτησίας.
Ἐπικαλούμενος τίς θεοπειθεῖς πρεσβεῖες τῶν διά Χριστόν Σαλῶν καί Πάντων τῶν Ἁγίων,

Ἀντ. Μάρκου

Κέντρον Ἁγιολογικῶν Μελετῶν лὍσιος Συμεών ὁ Μεταφραστής╗ 24η Ἰανουαρίου 2006 Μνήμη ὁσ. Ξένης τῆς διά Χριστόν Σαλῆς
 

Μέρος Πρῶτο
Η ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΤΗΤΑ

Ἡ лἀκενόδοξος╗ ἀρετή

Ἡ διά Χριστόν Σαλότης εἶναι μία σπάνια καί ἰδιατέρως ἐπώδυνη μορφή ἀσκήσεως, τήν ὁποία χρησιμοποίησαν γιά τήν ἐν Χριστῷ τελείωσή τους κάποιοι Ἅγιοι, ἐλάχιστοι ἀριθμητικά σέ σχέση μέ τίς χιλιάδες τῶν γνωστῶν Ἁγίων. Συνίσταται στήν θεληματική μωρία. Ὁ ἀσκούμενος Ч συνήθως μετά ἀπό θεία πρόσκληση, σέ κάποιες περιπτώσεις μέσῳ κάποιου ὁράματος, σέ κάποιες ἄλλες μέσῳ τῆς ὑποδείξεως κάποιου χαρισματικοῦ καί διακριτικοῦ Πνευματικοῦ Ч ἀρχίζει νά φαίνεται στόν κόσμο σάν διανοητικά καθυστερημένος ἤ ψυχολογικά διαταραγμένος. Οἱ πράξεις του ἀπέχουν τῆς κοινῆς λογικῆς καί ἡ συμπεριφορά του εἶναι συνήθως προκλητική, οὐδέποτε ὅμως ἐπικίνδυνη γιά τόν ἑαυτό του καί κυρίως γιά τούς ἄλλους.
лἩ διά Χριστόν μωρία Ч κατά τόν Καθηγητή E. Benz Ч αὐτή καθ' ἑαυτή γίνεται κατανοητή σάν χάρισμα, σάν ἕνα εἰδικό δῶρο τοῦ Πνεύματος καί τῆς χάριτος, σάν ἕνας ἐξοπλισμός μέ εἰδική πνευματική δύναμη╗ (E. Benz, лHeilige Narrheit╗, σελ. 12).
лἝνας ἄνθρωπος χαρακτηρίζεται лδιά Χριστόν Σαλός╗ Ч γράφει ὁ Καθηγητής Ἰω. Κορναράκης Ч λόγῳ τῆς ἰδιόμορφης, περίεργης ἤ παράξενης, γιά τήν κοινή λογική, συμπεριφορᾶς του. Ὁ τρόπος τῆς ζωῆς του, τά φερσίματά του καί τά καμώματά του καί γενικά ἡ ὅλη εἰκόνα του, φαίνεται νά ταιριάζει μέ τήν εἰκόνα κάποιου ἀνθρώπου, πού ἔχει, σέ μικρό ἤ μεγάλο βαθμό, σαλεμένα τά μυαλά τουЕ Περίπου τέτοια εἶναι ἡ ἐξωτερική εἰκόνα τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλά ἡ ἐσωτερική πραγματικότητα τῆς ψυχικῆς του ζωῆς εἶναι τελείως διαφορετική· ἐπειδή ἡ σαλότητα τοῦ ἀνθρώπου αὐτοῦ δέν εἶναι παθολογική κατάσταση, μέ τήν ἔννοια τῆς ψυχοπαθολογικῆς συμπτωματολογίας, ἀλλά ἔκφραση καί βεβαίωση μιᾶς σπάνιας πνευματικῆς καί μάλιστα χαρισματικῆς δυναμικότητος╗ (Ἰω. Κορναράκη, лΤαρσώ ἡ διά Χριστόν Σαλή╗, σελ. 85 Ч 86).
Ἡ Σαλότητα ἤ διά Χριστόν μωρία, γράφει ὁ Π. Μαρτίνης στήν σχετική διδακτορική του διατριβή πού ὑποβλήθηκε στό Pontificiο Institutο Orientale τῆς Ρώμης, εἶναι лἕνα φαινόμενο, ἴσως τό πιό παράξενο, τό πιό συγκλονιστικό. Σαλός σημαίνει τρελός. Ἕνα εἶδος τρέλας γιά τόν Χριστό πάθαιναν καί οἱ Μοναχοί πού ἀσκοῦσαν τήν Σαλότητα. Ἕνας θεῖος лἔρως╗ καί μία ἔνθεη ἀγάπη τούς ὁδηγοῦσε στό νά κάνουν τρέλες καί παράλογες πράξεις, γιά νά δώσουν καί τά δικά τους μηνύματα στόν κόσμο. Γιατί τίς παράδοξες πράξεις τους οἱ Σαλοί τίς κάνουν μέσα στόν κόσμο. лἘμπαίζουν╗ τόν κόσμο καί лἐμπαίζονται╗ ἀπ' αὐτόν.
Τό βασικό μήνυμα τῶν Σαλῶν Ἁγίων εἶναι: лἈνακαλύψτε τήν ἀμαρτία παντοῦ· μπεῖτε παντοῦ, συναναστραφεῖτε τούς πάντες· ξεσκεπάστε τήν ἁμαρτία, ἀλλά ντύστε μέ τήν ἀγάπη σας τόν ἁμαρτωλό╗. Ἔτσι, μέ ὅση εὐκολία πηγαίνουν στίς Ἐκκλησίες, μέ τήν ἴδια ἄνεση μπαίνουν στίς ταβέρνες, στά σημόσια λουτρά καί τά κακόφημα σπίτια. Μέ τόν τρόπο πού ἀνακαλύπτουν τήν ἁμαρτία ἐκεῖ πού ὑπάρχει, μέ τόν ἴδιο τρόπο τήν ἀποκαλύπτουν ἐκεῖ πού δέν ὑπάρχει.
Περπατοῦν στούς δρόμους χορεύοντας, κάνουν ἀστεῖα στούς ἀνθρώπους καί лπαίζουν╗ μαζί τους. Καί μέσα ἀπ' ὅλα αὐτά ἀποκαλύπτουν μέ τό διορατικό τους χάρισμα κάποιο σκάνδαλο καί προειδοποιοῦν ἔμμεσα τούς ἀνθρώπους γιά κάποιο ἁμάρτημα πού σκέφτονται νά κάνουν.
Ἡ Σαλότης γίνεται ἕνα ἐπικινδυνο лπαιχνίδι╗ γιά τόν ἀσκητή, ὁ ὁποῖος φαινομενικά τουλάχιστον ἀρνεῖται τά μοναχικά καί ἀσκητικά ἰδεώδη. Ὁ Σαλός καταλύει τήν Παρασκευή γιά νά νηστέψει τήν Πέμπτη! Τρώει λαίμαργα καί μέχρι σκανδαλισμοῦ, γιά νά βρεθεῖ κάποια ἄλλη φορά μισοπεθαμένος ἀπό τήν πεῖνα. Κι αὐτό γίνεται γιά νά ἐξαπατήσει καί νά κρύψει τό μυστικό του лπαιχνίδι╗. Κι ἄν αὐτό κάποτε μαθευτεῖ καί μαζί του καί ἡ ἁγιότητά του, τότε ὁ Σαλός ἐξαφανίζεται╗. (Π. Μαρτίνη, лὉ Σαλός ἅγ. Ἀνδρέας καί ἡ Σαλότητα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία╗, 1988, σελ. 9 Ч 10).
лὉ Σαλός εἶναι ἕνας πτωχός Ч σημειώνει ὁ N. Gorodetsky, Ч ἕνας ἀνεπαρκής, ἄξιος ἀστεϊσμοῦ, ἀκόμη καί κτηνωδίαςЕ Ἀλλά ἡ μνήμη τοῦ Σταυροῦ καί τῆς Σταυρώσεως, ἡ μνήμη τοῦ ὅ,τι Ἐκεῖνος κολαφίσθηκε, ραπίσθηκε καί μαστιγώθηκε, ζῆ στήν καρδιά του καί τόν βιάζει χάριν τοῦ Χριστοῦ, νά ἀντέχει κάθε στιγμή τό ὄνειδος καί τόν διωγμό╗ (N. Gorodetsky, лThe humiliated Christ in modern Russian thought╗, σελ. 120).
лὉ Σαλός Ч γράφει ὁ Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος Ч εἶναι ἔνας ξένος. Εἶναι ἐλεύθερος ἀπό τούς κανονικούς δεσμούς τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς (δέν εἶναι κανενός γιός, ἀδελφός καί πατέρας), χωρίς σπίτι, ἕνας περιπλανόμενος, συχνά κάποιος ἐξόριστος. Συνήθως δέν εἶναι ἐρημίτης καί περνᾶ τήν ζωή του μαζί μέ τούς ἀνθρώπους. Μολαταῦτα παραμένει κατά κάποιο τρόπο ξένος, ἄπολις, στό περιθώριο τῆς ὀργανωμένης κοινωνίας, στό μέσο τοῦ κόσμου χωρίς ὅμως νά προέρχεται ἀπ' αὐτόν. Ὁ Σαλός εἶναι ἐλεύθερος, ἕνας ἄγνωστος, καί γι' αὐτό μπορεῖ, νά ἐκπληρώνει ἕναν προφητικό ρόλοЕ
Ὁ Σαλός, δυνάμει τῆς ἐσχάτης πτωχείας του, τῆς ἐθελούσιας ἀπόρριψης κάθε ἐξωτερικῆς συμβατικότητας ἤ ἐξασφαλίσης, εἶναι ἐλεύθερος νά λέει τήν ἀλήθεια, ἀκόμη καί στόν ἴδιο τόν Ἀνώτατο Ἄρχοντα, τόν Αὐτοκράτορα Ч Τσάρο╗. (ἐπ. Καλλίστου Γουέαρ, лὉ διά Χριστόν Σαλός Ч Προφήτης καί Ἀπόστολος╗· τόμος лἙνότης ἐν τῇ ποικιλίᾳ╗, σελ. 103 καί 105).
лἩ μωρία τῶν Σαλῶν Ч γράφει ὁ Καθηγητής Δημ. Τσάμης Ч συνήθως ἐκδηλώνοταν μέ παράδοξες καί ἀμφιλεγόμενες πράξεις, μέ κύριο στόχο νά προσβάλουν τήν συμβατική ἠθική καί τό ἐκκλησιαστικό κατεστημένο πού εἶχε χάσει τήν χαρισματική του διάσταση. Ὅπως ἦταν ἑπόμενο, τέτοιες πράξεις δημιουργοῦσαν βίαιες ἀντιδράσεις καί ἱσχυρό σκανδαλισμό σέ ἀρκετούς πιστούς╗. (Δημ. Τσάμη, лἉγιολογία╗, 1985, σελ. 151).
Ἡ Σαλότητα προῆλθε ἀπό τήν αὐστηρή ἄσκηση πού ἐμφανίσθηκε στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τόν 2ο ἤδη μ. Χ. αἰῶνα. Ἡ αὐστηρή αὐτή ἄσκηση ἦταν ἡ ἀντίδραση τῶν Χριστιανῶν στήν σύγχρονή τους διαφθορά καί στούς ἐναντίον τους διωγμούς, κυρίως τῶν Ρωμαίων καί τῶν Περσῶν Αὐτοκρατόρων. Ἀργότερα, τόν 4ο αἰ. μέ τήν παύση τῶν διωγμῶν, ὁ Μοναχισμός θεωρήθηκε σάν μαρτύριο τῆς συνειδήσεως καί τό μαρτύριο σάν μέσο ἁγιασμοῦ ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν ἀπόταξη τοῦ κόσμου γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Κάποιες ἀκραῖες μάλιστα μορφές Μοναχισμοῦ Ч ὅπως ἡ ἄσκηση πάνω σέ στύλους (лΣτυλίτες╗, λ.χ. ὁ ὅσ. Συμεών στήν Συρία) καί σέ δένδρα (лΔενδρίτες╗, ὅπως ὁ ὅσ. Δαβίδ τῆς Θεσσαλονίκης) καί ὁ συναγελασμός μέ τά ἄγρια ζῶα (лΒοσκοί╗) Ч εἶναι πράγματι μαρτυρικές.
лΣτήν ἔρημο Ч γράφει ἡ Εἰρ. Γκοραϊνωφ Ч πρέπει νά ψάξουμε τίς ἀρχές αὐτῆς τῆς ἀσυνήθιστης κλήσεως πού εἶναι ἡ διά Χριστόν Σαλότης. Γιά νά ἀποφύγουν τήν πνευματική ἐξουδετέρωση ἀπό τήν περιρρέουσα χλιαρότητα οἱ Παῦλοι, οἱ Ἀντώνιοι καί οἱ Μακάριοι ἀναζητοῦν, ἀπό ἀγάπη γιά τόν Χριστό, αὐτήν τήν φλογισμένη μοναξιά╗. (Εἰρ. Γκοραϊνωφ, лΟἱ διά Χριστόν Σαλοί╗, 1993, σελ. 23).
Ἀπό τήν ἔρημο τῆς Συρίας καί τῆς Αἰγύπτου, κατά τόν 4ο αἰῶνα, θά ἔρθουν στόν κόσμο οἱ πρῶτοι διά Χριστόν Σαλοί. Οἱ Ἱστορικοί τῆς Ἐκκλησίας Εὐάγριος καί Νικηφόρος Κάλλιστος μιλοῦν лπερί τῶν ἐξ ἐρήμου ἀπερχομένων μοναχῶν καί ὑποκρινομένων σαλότητα ἐν τῶ κόσμῳ╗ (Αὐγουστίνου Μοναχοῦ Ἰορδανίτου, лΒίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Πατρός ἡμῶν Ἀνδρέου τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ╗, 1912, σελ. 5).
лὙπάρχουν ἐλάχιστοι Ч γράφει ὁ Εὐάγριος Ч ὅμως ὑπάρχουν αὐτοί οἱ ἀσκητές, οἱ ὁποῖοι ἀφοῦ πετύχουν τήν ἀπάθεια ἐπιστρέφουν στόν κόσμο. Αὐτοί κάνουν τούς τρελούς μέ σκοπό νά ὑποτάξουν τόν ἐγωϊσμό καί τήν κενοδοξία. Καί χωρίς νά κρύβονται τρῶνε στά καπηλειά καί στίς διάφορες ταβέρνες. Ἀκόμη καί στά δημόσια λουτρά συζητοῦν καί συλλούονται μέ τίς γυναῖκες, χωρίς νά σκανδαλίζονται. Ἔτσι συναναστρέφονται τό ἴδιο τούς ἄνδρες καί τίς γυναῖκες. Σ' αὐτόν τό θεῖο καί πανάριστο βίο αὐτῶν τῶν ἀσκητῶν ἡ ἀρετή, ἀντίθετα ἀπό τήν φύση, ἔχει δημιουργήσει δικούς της νόμους. Πεινοῦν καί διψοῦν, ὅταν τούς διατάξει αὐτός ὁ νόμος. (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, βιβλίο Α, κεφ. ΚΑ· P. G. 86, β' μέρος, σελ. 2480 Ч 84).
лἌν καί ἦταν γεμᾶτος σοφία καί χάρη Ч γράφει ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος γιά τόν ὅσ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας Ч προσποιοῦνταν τόν τρελλό, ἀφοῦ ἔβγαζε ἀπό πάνω του τήν κούφια δὀξα, θεωρώντας την στ' ἀλήθεια ὡς ἀδοξία. Ἐάν κάποιος καταλάβαινε τήν ἀρετή του καί πήγαινε νά τόν προσκυνήσει, θύμωνε καί ἀμέσως ἔφευγε. Πρόσεχε πολύ αὐτό πού ἔκανε κρυφά νά μή φανερωθεῖ κι ἔτσι γίνει γνωστή ἡ ἀρετή του╗ (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία βιβλίο 17, κεφ. 22· P. G. 147, 273 Ч 276).
лἩ κλήση γιά τήν διά Χριστόν Σαλότητα Ч ἐπισημαίνει ὁ Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλλιστος Ч εἶναι χαρακτηριστικό τοῦ Ἑλληνικοῦ καί Συριακοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπό τόν 4ο αἰ. καἰ ἐφεξῆς. Ἅγιοι Σαλοί ἀνευρίσκονται ἐπίσης στήν Χριστιανική Δύση, καθώς καί ἐντελῶς ἔξω ἀπό τήν Χριστιανική Παράδοση, ἀνάμεσα π.χ. στούς Ἰουδαίους Χασιδίμ, τούς Σούφι τοῦ Ἰσλάμ καί τούς Βουδιστές Ζέν╗. (ἐπ. Καλλίστου αὐτ., σελ. 106).

Ἡ θεωρητική βάσις τῆς διά Χριστόν Σαλότητος

лΜακάριος ὅστις τοιοῦτον πρός Θεόν ἐκτήσατο ἔρωτα, οἵον μανικός ἐραστής πρός τήν ἑαυτοῦ ἐρωμένην κέκτηται╗ ἅγ. Ἀναστάσιος ὁ Σιναϊτης
лὉ βιωματικός πυρήνας τῆς διά Χριστόν Σαλότητος Ч γράφει ὁ Καθηγητής Ἰω. Κορναράκης Ч συνίσταται ἀπό τήν κυριαρχική στόν ἐσωτερικό κόσμο τοῦ εὐαίσθητου νηπτικοῦ ἀγωνιστοῦ ψυχική καί πνευματική σύγκρουση. Ψυχολογικά ὁ ἀγωνιστής αὐτός φαίνεται παγιδευμένος σ' ἕνα ὑπαρξιακό ἀδιέξοδο. Ἀπό ὁποιοδήποτε σημεῖο ἐξόδου κι ἄν ἐπιχειρήσει νά διαφύγει ἀπό τήν κυριαρχική ψυχοδυναμική ἐξουσία τῆς κενοδοξίας, βρίσκεται πάντοτε μπροστά σ' ἕνα ἀξεπέραστο ἀδιέξοδοЕκενοδοξίας!..
Ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής μᾶς δίνει μιά ὄντως θεοφώτιστη συμβουλή, πού ἀρμόζει, ὡς ἀπάντηση, στόν ὀξύ ὑπαρξιακό πνευματικό προβληματισμό τοῦ ἀγωνιστοῦ αὐτοῦ. лἘάν Ч λέγει ὁ ἅγ. Πατέρας Ч ἀποκτᾶς κάποια ἀρετή καί γιά τό λόγο αὐτό δίνεις τό δικαίωμα στούς δαίμονες νά σέ καταδιώκουν, ἐπειδή εὔκολα τότε σέ παρασύρουν στήν κενοδοξία καί τήν οἴηση γιά τό πνευματικό σου κατόρθωμα, τότε εἶναι καλύτερα νά ὑποχωρεῖς καί νά παραιτεῖσαι ἀπό τήν ἄσκηση αὐτή, πού σοῦ φαίνεται πνευματικότερη, γιά νά μή πέσεις στήν ὑπερηφάνεια· καί προσπάθησε νά καταφύγεις σέ ἅλλη ἀκενόδοξη ἀρετή, μέχρις ὅτου φθάσεις στόν λιμένα τῆς ἀπαθείας, ὅπου κανείς δαίμονας δέν μπορεῖ πλέον νά σέ πλησιάσει╗ (P. G. 90, 825 α Ч 828 α).
Ἡ ἀκενόδοξη ἀρετή! Ποιά ἀρετή μπορεῖ νά εἶναι ἀκενόδοξη, ἐντελῶς ἀπηλλαγμένη ἀπό κρυφά καί ἀνύποπτα αἰσθήματα προσωπικῆς αὐτοεκτιμήσεως καί ὑπερηφανείας, λόγῳ πνευματικῶν κατακτήσεων; Ἡ ἀπάντηση φαίνεται νά εἶναι μία: Ἡ διά Χριστόν Σαλότητα╗ (Ἰω. Κορναράκη αὐτ. σελ. 93 Ч 94).
Στόν лμανικό ἔρωτα╗ τοῦ ἀνθρώπου πού ποθεῖ τόν Χριστό, κρύβεται ἡ οὐσία, τό βάθος καί τό περιεχόμενο τῆς διά Χριστόν Σαλότητος. Διότι Ч ὅπως εὔστοχα παρατηρεῖ ὁ Προηγούμενος τῆς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ ἀρχιμ. Ἰγνάτιος Ч лμόνο ἄνθρωπος κυριευμένος ἀπό θεία μέθη, μπορεῖ νά ἐπιχειρήσει τήν ἄσκηση τῆς Σαλότητος· καί τό κυριώτερο, πρέπει νά ἔχει ἀποκτήσει τόν θεῖο ἔρωτα πρός τόν Νυμφίο τῆς ψυχῆς του Χριστό, στόν βαθμό πού ἀναφέρει ὁ ἅγ. Ἰωάννης╗ (лὍσιος Ἀνδρέας ὁ διά Χριστόν Σαλός╗, ἔκδοσις Μ. Παρακλήτου, σελ. 17).
лΜανικός ἔρως╗ καί лμανικός ἐραστής╗ εἶναι προσφιλεῖς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων γιά νά ἐκφράσουν τόν θεῖο πόθο τοῦ πιστοῦ πρός τόν Χριστό (Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Λόγος 23, 1· P. G. 61, 533 καί Ὁμιλία πρός Ἐφεσίους 7· P. G. 62, 54. Ἁγ. Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Κατήχησις 21· Σ.Ψ. 104, σελ. 362, στιχ. 139 Ч 140. Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Σιναϊτου, Κλῖμαξ, Λ' Περί ἀγάπης, ἐλπίδος καί πίστεως, κεφ. 5· P. G. 88, 1156 C).
Ὁ Σαλός τοῦ Θεοῦ ἀναζητεῖ ἐναγωνίως τόν Νυμφίο τῆς ψυχῆς του, ἀναζητεῖ лὅν ἠγάπησεν ἡ ψυχή του╗. Κάτω ἀπό τήν ἐπίπλαστη μωρία του βιώνει τό Ἁγιογραφικό, лἐζήτησα (τόν Νυμφίο) καί οὐχ εὕρον αὐτόν· ἐκάλεσα αὐτόν καί οὐχ ὑπήκουσε μου. Ἀναστήσομαι δή καί κυκλώσω ἐν τῇ πόλει, ἐν ταῖς ἀγοραῖς καί ἐν ταῖς πλατείαις καί ζητήσω ὅν ἠγάπησέ μεЕ (ἐρωτήσω) μή ὅν ἠγάπησεν ἡ ψυχή μου ἴδετε;╗ (Ἄσμα Ἀσμάτων 3, 1 Ч 3).
Καί ὅταν ὁ ὑποκρινόμενος τόν σαλό ἐλεηθεῖ ἀπό τόν θεό νά Τόν βρεῖ, ἐνῶ βιώνει τό ἀνεπανάληπτο τοῦ ἁγ. Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου,
лπάλιν ἐκλάμπει μοι τό φῶς, πάλιν τρανῶς ὁρᾶται, πάλιν ἀνοίγει οὐρανούς, πάλιν τέμνει τήν νύκτα╗, δέν ἀναφωνεῖ
лὡραίων ὡραιότερος τότε ἀποτελοῦμαι, πλουσίων πλουσιώτερος καί δυνατῶν ἁπάντων
ὑπάρχω δυνατότερος καί Βασιλέων μείζων καί τιμιώτερος πολύ τῶν ὁρωμένων πάντων╗,
ἀλλά βιώνει τήν τέλεια ταπείνωση καί κρύβει τήν χαρά του, φοβούμενος μήπως ἡ διαβολική ὑπερηφάνεια ἐξανεμίσει τούς πευματικούς του θησαυρούς. Λέγει σχετικά ὁ ἅγ. Διάδοχος Ἐπίσκοπος Φωτικῆς: лὍπως ἡ πολύ λύπη φέρνει σέ ἀπιστία καί ἀπελπισία τήν ψυχή, ἔτσι καί ἡ πολλή χαρά προκαλεῖ σ' αὐτήν οἴηση╗. Γιά τοῦτο συνιστᾶ ὁ Νηπτικός Πατέρας: лΔεῖ λυπεῖσθαι ἡμᾶς συμμέτρως, ὡς ἐγκαταλειφθέντας δέ εὐκαίρως τῇ ἀγαθῇ ἐλπίδι πτερουμένους╗ (κεφ. ξθ').
Τήν ἀσκητική ὁδό τῆς διά Χριστόν Σαλότητος, κατά κάποιο τρόπο δίδαξε ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος. Ὁ ταπεινός Ἰησοῦς κατά τήν ἐπίγεια ζωή Του δέν εἶχε лποῦ τήν κεφαλήν κλίνη╗ (Ματθ. 8, 20), ἀπέφυγε τήν κοσμική δόξα, σέ πολλές περιπτώσεις лοὐκ ἀνοίγει τό στόμα αὐτοῦ, ὡς ἀμνός ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτόν ἄφωνος╗ καί τελικῶς лὡς πρόβατον ἐπί σφαγήν ἤχθη╗ (Ἡσαϊας 53, 7).
лΤό γεγονός ὅτι ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός θεωρήθηκε καί κατηγορήθηκε ἀπό τό Ἰουδαϊκό ἠθικό καί θρησκευτικό κατεστημένο σάν συνεργός τοῦ δαίμονα καί ἀκόμα περισσότερο σάν δαιμονισμένος, ἀφήνει περιθώρια στήν Ἐκκλησία γιά τήν ἐμφάνιση μιᾶς χαρισματικῆς σαλότητος. Ἄλλωστε ὁ Ἴδιος πολλές φορές τόνισε μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση τήν ἀνάγκη τῆς παιδικῆς ἁπλότητας στήν ὕπαρξη καί τήν ζωή μας╗ (лὉ ἅγ. Συμεών ὁ διά Χριστόν Σαλός╗, ἔκδοσις лΤό Περιβόλι τῆς Παναγίας╗, σελ. 7).
Ἀκόμη, στήν δήλωση τοῦ Κυρίου πρός τούς Ἀποστόλους Του, лεἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τήν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν· οὐ καθώς ὁ κόσμος δίδωσιν╗ (Ἰω. 14, 27), ἡ ἔκφραση лοὐ καθώς ὁ κόσμος╗ ἐπιδέχεται πολλές ἑρμηνείες, μία ἀπό τίς ὁποίες εἶναι καί ἐκείνη τῆς χαρισματικῆς σαλότητος.
Στήν περίπτωση τῶν Μαθητῶν τοῦ Κυρίου ἔχουμε τήν πρώτη ὁλοκληρωτική ὑπέρβαση τοῦ ἀνθρωπίνου ἐγώ, χάριν τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ Εὐαγγελίου Του. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, περιγράφοντας τήν ζωή τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, χρησιμοποιεῖ ἐκφράσεις πού ἀργότερα θά ἀποτελέσουν τά χαρακτηριστικά τῆς ζωῆς τῶν διά Χριστόν Σαλῶν. лΔοκῶ Ч λέγει Ч ὅτι ὁ Θεός ἡμᾶς τούς Ἀποστόλους ἐσχάτως ἀπέδειξεν ὡς ἐπιθανατίους, ὅτι θέατρο ἐγεννήθημεν τῷ κόσμῳ,Е ἡμεῖς μωροί διά Χριστόν,Е ἀσθενεῖς,Е ἄτιμοι,Е ὡς περικαθάρματα τοῦ κόσμου ἐγεννήθημεν, πάντων περίψημα ἕως ἄρτι╗ (Α' Κορ. 4, 9 Ч 13).
Οἱ Σαλοί τοῦ Θεοῦ ἦσαν στήν συνέχεια τῆς Χριστιανικῆς Ἱστορίας γιά τόν κόσμο οἱ лἔσχατοι╗, οἱ лἐπιθανάτιοι╗, οἱ лμωροί╗, οἱ лἀσθενεῖς╗, οἱ лἄτιμοι╗, τά лπερικαθάρματα╗. Ὄχι, ὅμως, μόνον αὐτοί. Διότι, ὅπως γράφει χαρακτηριστικά ὁ ἀρχιμ. Ἰγνάτιος, лστούς αἰώνες πού ἀκολούθησαν τήν ἔνδοξη ἐποχή τῶν διωγμῶν, ὅλοι οἱ Χριστιανοί πού θέλησαν νά ζήσουν μέ συνέπεια τήν Χριστιανική ζωή, οεωρήθηκαν ἀπό τούς κοσμικούς σάν ἀφελεῖς, ἀνόητοι καί τρελλοί. Στήν κοσμική σκέψι εἶναι ἀδιανόητο νά περιφρονήσει κανείς γιά τίς ἀρχές του τό συμφέρον του ἤ νά ἀπαρνηθεῖ τόν κόσμο καί τά ἐγκόσμια μέ τήν ἐλπίδα τῶν αἰωνίων. Ἑπομένως, ὄχι μόνο ὁ ἅγ. Ἀνδρέας καί οἱ ἄλλοι διά Χριστόν Σαλοί, ἀλλά ὅλοι οἱ ἀσκηταί καί μοναχοί, καθώς καί ὅλοι οἱ συνειδητοί Χριστιανοί, εἶναι γιά τόν κόσμο μωροί, σαλοί καί τρελλοί╗ (αὐτ. σελ. 15).
Σαλοί λοιπόν, στήν γενική σημασία τοῦ ὅρου, κατά τά προηγούμενα εἶναι ὅλοι οἱ Χριστιανοί, διά Χριστόν ὅμως εἰδικῶς οἱ ἐκλεκτοί ἐκεῖνοι ταπεινοί δοῦλοι τοῦ Κυρίου, στούς ὁποίους лΘεός δίδωσι χάριν╗ (Ἰακ. 4, 6). Ἡ διά Χριστόν Σαλότης προϋποθέτει κατά κύριο λόγο βίωμα ταπεινώσεως. Ὁ Σαλός συμπεριφέρεται лὡς ὁ ἔσχατος╗ τῶν ἀνθρώπων. Αὐτός εἶναι ὁ τρόπος τῆς προσωπικῆς του ἀσκήσεως, ἡ ὁδός τῆς σωτηρίας του, πρωτίστως ὅμως εἶναι τό βίωμά του. Γιά τόν λόγο αὐτό σημειώνει ὁ Μοναχός Ἰσαάκ Ч лἡ διά Χριστόν Σαλότης εἶναι εἰδικό χάρισμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μοναδικό στό εἶδος καί στήν μέθοδο╗. Ἔτσι, ἡ ζωή τοῦ лσαλοῦ╗ εἶναι γεμάτη ἀπό лἱερές ἀκροβασίες μέσα σέ μία ἄβυσσο πικρῆς ταπεινώσεως καί συντριβῆς╗ (лὍσιος ἈνδρέαςЕ", σελ. 5).

Ἡ ἄσκησις τῆς διά Χριστόν Σαλότητος στούς Χριστιανικούς λαούς

Ἡ μελέτη τοῦ Ἁγιολογίου τῆς Ἐκκλησίας ἀποδεικνύει, ὅτι ἡ ἰδιοσυγκρασία τῶν Ρώσων εὐνοεῖ τήν ἄσκηση τῆς διά Χριστόν Σαλότητος. лΓενικῶς Ч γράφει Ч ὁ Καθηγητής Ἀρσένιεφ Ч ὁ τύπος τοῦ δικαίου πού ὑποφέρει, τοῦ Χριστιανοῦ Ἰώβ, ἐγνώρισε πλούσια πνευματική ἄνθηση στή Ρωσία, ὅπως καί σέ ἄλλες Χριστιανικές χῶρες. Μπορεῖ μάλιστα ὁ καταθλιβόμενος δίκαιος μπορεῖ νά θεωρηθεῖ σάν πάρα πολύ ἀντιπροσωπεύων ὅλη τήν Ρωσική λαϊκή εὐσέβεια στίς κορυφώσεις της╗ (Νικ. Ἀρσένιεφ, лἩ Ρωσική Εὐσέβεια╗, σελ. 128).
Κατά τούς εἰδικούς μελετητές τοῦ θέματος, μεταξύ τῶν τοπικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἡ Ρωσική Ἐκκλησία лκρατεῖ τήν παράδοση τῆς διά Χριστόν Σαλότητος μέ μεγαλύτερο ἐνθουσιασμό ἀπό ὅτι οἱ Ἕλληνες, ἀφοῦ 36 συνολικά Ρῶσοι Σαλοί ἔχουν ἀναγνωρισθεῖ, ἀλλά μόνον 6 Ἕλληνες╗ (G. Sauard, лThe Perfect Fools╗, σελ. 56). Στό σημεῖο αὐτό θά πρέπει νά σημειώσουμε, ὅτι ἀπό τούς 6 διά Χριστόν Σαλούς πού μνημονεύει ὁ Καθηγητής Sauard σάν Ἕλληνες, ὁ ἕνας ἦταν Σκύθης (ὁ ὅσ. Ἀνδρέας ΚΠόλεως), ἕνας Σῦρος (ὁ ὅσ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας) καί μία Αἰγυπτία (ἡ ὁσ. Ἰσιδῶρα τῆς Ταβέννης).
Ὅμως ἡ Ρωσική Ἐκκλησία ἦταν κι αὐτή ἐπιφυλακτική ἔναντη τοῦ φαινομένου (συνεπής πρός τήν στάση τῆς καθόλου Ἐκκλησίας). Χαρακτηριστική εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ Ἰβάν Κορέϊσα. Ἔζησε 44 χρόνια ἔγκλειστος σέ ψυχιατρεῖο καί τιμήθηκε εὑρύτατα ἀπό τόν λαό τῆς Μόσχας. Χωρίς νά ἀποκλείεται νά ἦταν ἕνας πραγματικός διά Χριστόν Σαλός, лἡ λατρεία πού ἀπολάμβανε στήν ζωή Ч γράφει ἡ Εἰρ. Γκοραϊνωφ Ч δέν εἶχε συνέχεια μετά τόν θάνατό του. Ὁ τάφος του δέν ἔγινε τόπος προσκυνήματος, ὅπως ἔγινε ὁ τάφος τῆς μακαρίας Ξένης τῆς Πετρουπόλεως. Ὁ λαός, στιγμιαία παρασυρόμενος, ἔκανε τελικά ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τήν ἐπιλογή του╗ (Εἰρ. Γκοραϊνωφ αὐτ. σελ. 1993).
Στό Ἑλληνικό Ἁγιολόγιο, δηλαδή στό Ἁγιολόγιο τῆς Ἐκκλησίας τῆς ΚΠόλεως, μνημονεύονται πέντε μόνον διά Χριστόν Σαλοί Ἅγιοι, ἀπό τούς ὁποίους οἱ τρεῖς εἶναι ξένης καταγωγῆς, ἐνῶ γιά τούς ἄλλους δύο δν ὑπάρχουν στοιχεῖα. Τήν 25η Φεβρουαρίου μνημονεύεται ὁ ὅσ. Θεόδωρος, ἄνευ ὑπομνήματος. Τήν 1η Μαϊου ἡ ὁσ. Ἰσιδώρα τῆς Ταβέννης, Αἰγυπτία στήν καταγωγή. Τήν 28η Μαϊου ὁ ὅσ. Ἀνδρέας τῆς ΚΠόλεως, Σκύθης στήν καταγωγή. Τήν 21η Ἰουλίου ὁ ὅσ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας, Συριακῆς καταγωγῆς. Καί τήν 6η Νοεμβρίου ὁ ὅσ. Παῦλος лὁ ἐκ Κορίνθου╗, ἄνευ ὑπομνήματος.
Στό Ρωσικό Ἁγιολόγιο ἀντιθέτως, μνημονεύονται μόνον γιά τήν περίοδο ἀπό τόν 14ο ἕως καί τόν 17ο αἰ., 30 περίπου περιπτώσεις διά Χριστόν Σαλῶν, ἀπό τούς ὁποίους μόνον τρεῖς ἦσαν μή Ρωσικῆς καταγωγῆς (ὁ Γερμανικῆς καταγωγῆς ὅσ. Προκόπιος τοῦ Οὔστιουγκ, ὁ Γερμανόγλωσσος ὅσ. Ἰσίδωρος τοῦ Ροστώφ καί ὁ ὅσ. Ἰωάννης τοῦ Ροστώφ, γιά τόν ὁποῖο συμπεραίνεται, ὅτι εἶχε ἔρθει ἀπό τήν Δύση, ἀπό ἕνα Λατινικό Ψαλτήριο πού βρέθηκε στόν τάφο του).
Ἡ διά Χριστόν Σαλότητα σάν πνευματικό, ἀλλά καί κοινωνικό φαινόμενο μελετήθηκε ἰδιαίτερα στήν Ρωσία. ἡ σχετική βιβλιογραφία εἶναι ἱκανοῦ μεγέθους. Μέ τό θέμα ἀσχολήθηκαν ὄχι μόνον ἐκκλησιαστικοί ἄνδρες, ἀλλά καί μεγάλοι συγγραφεῖς καί ἐπιστήμονες. Ὁ καθηγητής Ἀρσένιεφ ἀναφέρει σχετικά:
лΟἱ лπροσκυνητές╗, οἱ лἠλίθιοι╗, οἱ лδιά Χριστόν Σαλοί╗ (лγιουρόντιβι Κρίστα ράντι╗), αὐτοί πού μάζευαν ἐλεημοσύνες γιά τό χτίσιμο Ναῶν, διέσχιζαν ὅλη τήν Ρωσία πεζοπορώντας καί συνάθροιζαν μεγάλα ποσά ἀπ' ὅπου ξεφύτρωναν καινούργιοι Ναοί σ' ὅλη τήν ἔκταση τῆς χώραςЕ Κι' ἀνάμεσά τους πόσοι ψευτοπροσκυνητές, ψευτοἀσκητές, ψεύτικοι лἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ╗, οἱ ὁποῖοι ἀποζοῦσαν εἰς βάρος τῆς εὐπιστίας τοῦ λαοῦ╗ (Νικ. Ἀρσένιεφ αὐτ. σελ. 130).
Αὐτή ἡ ἀταίριαστη συνύπαρξη Ἁγίων καί ἀπατεώνων, διασώθηκε καί μέσα στά ἔργα τοῦ Φ. Ντοστογιέφσκυ. Ὁ μεγάλος συγγραφέας περιγράφει στούς лΔαιμονισμένους╗, ἕναν ψευδοἅγιο, лσέ μία σκηνή γεμάτη κωμικό οἶστρο╗. Ὁ ἴδιος ὅμως περιγράφει καταπληκτικά στούς лἈδελφούς Καραμάζωφ╗ ἕναν πραγματικό Ἅγιο στό πρόσωπο τοῦ Στάρετς Ζωσιμᾶ, τόν ὁποῖο ἐμπνεύσθηκε ἀπό τήν ἀκτινοβολοῦσα προσωπικότητα τοῦ ὁσ. Ἀμβροσίου Στάρετς τῆς Ὄπτινα. Διότι, τελικά, ὅπως ἐπιγραμματικά λέγει ὁ Ἀρσένιεφ, лτό γνήσιο παρακάμπτει τό ψεύτικο, τήν σκιά πού ἀκολουθεῖ ἀπό κοντά╗ (Νικ. Ἀρσένιεφ αὐτ. σελ. 130).
Ὁ Λέων Τολστόϊ διέσωσε στό ἔργο του лΠαιδιά╗ (κεφ. 12), στό πρόσωπο τοῦ σαλοῦ Γκρίσα, τόν χαρακτηριστικό τύπο τῶν Ρώσων διά Χριστόν Σαλῶν. лΣτήν κρυφή προσευχή του αὐτός ὁ θεότρελλος φτωχός Ч γράφει Ч ξανοίγει μπροστά στόν Θεό τόν κρυμμένο πλοῦτο τῆς φλογερῆς καί ἁγνῆς ψυχῆς τουЕ Πέρασα σιγάσιγά τό κεφάλι μου ἀνάμεσα στήν μισάνοιχτη πόρτα καί φοβόμουν νά ἀναπνεύσω. Ὁ Γκρίσα πεσμένος στά γόνατα ἀκίνητος· βαθιοί στεναγμοί ἀναδίνονταν ἀπό τό στῆθος του· στή θολή κόρη τοῦ φωτισμένου ἀπό τό φεγγάρι ματιοῦ του εἶχε σταματήσει ἔνα δάκρυЕ
лΓεννηθήτω τό θέλημά Σου╗ ἐφώναξε ξάφνου μέ ἀμίμητη ἔκφραση καί ἀκούμπησε τό μέτωπό του καταγῆς μέ ἀναφυλλητά παιδιοῦ!.. Ὦ μεγάλε Χριστιανέ Γκρίσα· ἡ πίστη σου ἦταν τόσο μεγάλη πού ἔνοιωθες τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ╗!

Ὁ μυστικός κόσμος τῆς χαρισματικῆς σαλότητος

Ὁ κόσμος τῶν Ἁγίων γενικῶς καί τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων εἰδικῶς, εἶναι κόσμος μυστικός καί πνευματικός. Γιά τόν λόγο αὐτό εἶναι ἐξαιρετικά δύσκολο νά ἑρευνηθεῖ ὁ προσωπικός τρόπος καί δρόμος πρς τήν Ἁγιότητα, ἑνός ἑκάστου τῶν Σαλῶν.
лὉ πνευματικός Ч λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος Ч ἀνακρίνει μέν τά πάντα, αὐτός δέ ὑπ' οὐδενός ἀνακρίνεται╗ (Α' Κορ. 2, 15). Ἡ Ἁγιότητα εἶναι κατάστασις πού πρώτιστα ἀναφέρεται στόν ἐσωτερικό лτῆς καρδίας ἄνθρωπο, ἐν τῷ ἀφθάρτῳ τοῦ πνεύματος,ὅ ἔστιν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ πολυτελές╗ κατά τόν Ἀπόστολο Πέτρο (Α' Πέτρ. 3, 3 Ч 4). Πάνω στά προηγούμενα ἡ Τατιάνα Γκορίτσεβα γράφει:
лἝνας ἄνθρωπος μπορεῖ νά γίνει ἀντικείμενο μελέτης καί ἐξετάσεων. Μπορεῖς νά τόν μελετήσεις, νά μάθεις πολλά ἀπ' αὐτόνЕ Κανείς ὅμως δέν μπορεῖ νά κρίνει ἕναν ἍγιοЕ (διότι) Ἁγιότητα σημαίνει κατ' ἐξοχήν ἐσωτερικότητα╗ (Τ. Γκορίτσεβα, лἩ τρέλλα νά εἶσαι Χριστιανός╗, σελ. 37).
Ἐπομένως, μόνος τρόπος προσεγγίσεως ἑνός Ἁγίου, εἶναι ἡ προσεκτική παρατήρησις ὅσων ἀκτίνων ἁγιότητος διαφεύγουν ἀπό τό πνευματικό του κάλλος καί τήν ἀπαστράπτουσα λάμψη τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ. Χρησιμοποιοῦμε τήν ἔκφραση лδιαφεύγουν╗, διότι οἱ Ἅγιοι προσπαθοῦν νά διατηρήσουν лἐν κρυπτῷ╗, τόσο τόν προσωπικό τους ἀγῶνα, ὅσο καί τίς δωρεές μέ τίς ὁποῖες ἐλεήθηκαν ἀπό τόν Θεό. Ἔτσι, στόν κόσμο ἀποκαλύπεται ὅτι οἱ ἴδιοι ἐπιτρέπουν νά лδιαφύγει╗, γιά τήν οἰκοδομή τοῦ πλησίον καί τήν δόξα τοῦ Θεοῦ.
Ἡ προσεκτική, λοιπόν, παρατήρησις τῆς ζωῆς καί τῶν σημείων τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων, πείθει, ὅτι πλανοῦν καί ἐμπαίζουν τόν κόσμο μέ τίς ἐξωτερικές τους ἐκδηλώσεις. Δείχουν, ὅτι лκαθεύδουν διά τήν χρείαν τῆς φύσεως╗, ἡ καρδιά τους ὅμως лἀγρυπνεῖ διά τό πλῆθος τοῦ ἔρωτος╗ πρός τόν Θεό, κατά τήν ἔκφραση τοῦ ὁσ. Ἰωάννη τῆς Κλίμακος (Λόγος Λ' Περί Ἀγάπης, 6 Ч 7).
лὉ μανικός ἔρως Ч γράφει ὁ ἀρχιμ. Ἰγνάτιος Ч εἶναι ἡ ἀρχή καί τό τέλος τῆς διά Χριστόν ΣαλότητοςЕ Οἱ Ἅγιοι διά Χριστόν Σαλοί παίζουν ἕνα ἱερό παιχνίδι. Ἐμπαίζουν τόν κόσμο καί τά τοῦ κόσμου τούτου, τοῦ ματαίου καί φιλοδόξου. Ἐμπαίζουν τά κοσμικά σχήματα, τήν δῆθεν ἀξιοπρέπεια καί κοσμική εὐγένεια, τήν διπλωματία καί τήν ὑποκρισία, τήν ἐπίδειξη καί τόν φαρισαϊσμό. Ἐμπαίζουν αὐτό τό γελοῖο κοσμικό δόγμα ὡρισμένων, πού ἐκφράζεται μέ τό лτί θά πεῖ ὁ κόσμος╗, μέ τό лπῶς θά φανῶ στόν κόσμο╗ (лἍγιος ἈνδρέαςЕ", σελ. 17).
Τό лἱερό παιχνίδι╗ τῆς διά Χριστόν Σαλότητος, ἀποτελεῖ βίωμα τοῦ Ἀποστολικοῦ лτά μωρά τοῦ κόσμου ἐξελέξατο (ὁ Θεός), ἴνα καταιχνύνη τούς σοφούς╗ (Α' Κορ. 1, 27). Οἱ лσαλοί╗ μέ τό καθημερινό τους μαρτύριο μαρτυροῦν τήν Πίστι, τήν σοφία τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία οὔτε σοφοί, οὔτε γραμματεῖς, οὔτε συζητητές лτοῦ αἰ·ωνος τούτου╗ μπόρεσαν νά γνωρίσουν, διότι лἐμώρανεν ὁ Θεός τήν σοφίαν τοῦ κόσμου╗. Αὐτή τήν Πίστι δίδουν στόν κόσμο лδιά τῆς μωρίας τοῦ κηρύγματος╗, διά τῆς ὁποίας μωρίας лεὐδόκησεν ὁ θεός σῶσαι τούς πιστεύοντας╗ (Α' Κορ. 1, 20 Ч 21).
Οἱ διά Χριστόν Σαλοί Ἅγιοι εἶναι διαφοροποιημένοι ἀπό τόν κόσμο σχεδόν σέ ὅλα. Μέ τόν τρόπο αὐτό καταθέτουν καθημερινά ἐνώπιον τοῦ ἁμαρτωλοῦ κόσμου τήν лμωρία╗, τήν ἁπλότητα, δηλαδή, τοῦ κηρύγματος, τῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ, μέ τό ὁποῖο μπορεῖ νά σωθεῖ ὁ κόσμος. Διαφοροποιοῦνται ἀπό τόν κόσμο, γιά νά δείξουν τήν ἀπόσταση πού χωρίζει τόν πνευματικό κόσμο (πού εἶναι τό διαρκές μέλλον τοῦ ἀνθρώπου), ἀπό τόν ὑλικό κόσμο τῆς ρευστῆς καθημερινότητας.
Ἡ ζωή τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων εἶναι ἕνα διαρκές, καθημερινό μαρτύριο, ἕνα μαρτύριο ἐπώδυνο лδιά βίου╗, πνευματικό ἀλλά καί σωματικό. Ὁ ἀγωνιζόμενος στό στάδιο τῆς лἐπιπλάστου μωρίας╗, ἀγωνίζεται κατά δαιμόνων καί ἀνθρώπων, κατά σαρκός καί καιρικῶν συνθηκῶν, κατά ὁρατῶν καί ἀοράτων ἐχθρῶν. Εἶναι σχεδόν ἤ καί τελείως γυμνός (λ.χ. ὁ μακάριος Βασίλειος τῆς Μόσχας), στόν καύσωνα τοῦ καλοκαιριοῦ καί τίς παγωνιές τοῦ χειμῶνα. Δέν νηστεύει ἁπλῶς, ἀλλά πεινάει, τρεφόμενος μέ τά ἀποφάγια τῶν ἄλλων (π.χ. ἡ ὁσ. Ἰσιδῶρα τῆς Ταβέννης). Ὅλοι τόν κτυποῦν, εἷναι лὁ τρελλός τοῦ χωριοῦ╗ καί μαζί του πρέπει νά лδιασκεδάσουν╗ οἱ ἀλῆτες τοῦ δρόμου, τά κακομαθημένα παιδιά καί οἱ ἀργόσχολοι τῆς ἀγορᾶς. Ἀκόμη καί οἱ Χριστιανοί τόν διώχνουν ἀπό τίς Ἐκκλησίες, διότι εἷναι лδαιμονισμένος καί κάνει φασαρίες╗!
Ὁ πονηρός τόν καταδιώκει συνεχῶς, μέ ὁράματα, φαντασίες, ἀπειλές, ἀλλά καί ἐμφανίσεις! Ὁ Σαλός εἶναι ἀπόλυτα μόνος. (Εἶδε κάποτε ὁ ἅγ. Ἀνδρέας τῆς ΚΠόλεως σέ ἕνα σωρό κοπριά κάτι σκυλιά· πλησίασε νά ζεσταθεῖ κοντά τους, ἀλλά τά σκυλιά ἔφυγαν! Τότε ὁ Ὅσιος εὐχαρίστησε τόν Θεό πού ὅλοι τόν σιχάθηκαν!).
Αὐτό εἶναι τό ματύριο, ἀλλά καί ἡ μαρτυρία. Ὁ Καθηγητής Ἀρσένιεφ ὁμολογεῖ: лΣτούς Σαλούς ὑπάρχουν οἱ μεγάλοι ἀσκητές καί μεγάλοι ὑπηρέτες τοῦ Θεοῦ, τέλεια ὁμαλοί διανοητικῶς, οἱ ὁποῖοι ἔκρυβαν ἕνα ἐξαιρετικό πλοῦτο θρησκευτικῆς ζωῆς, ὄντας ἡ τρέλλα των ἁπλῶς μία προσωπίδα υἱοθετημένη ἀπό μία ἀξίωση ταπεινοσύνης, ὥστε νά μπορέσουν ἔτσι αὐτοί νά περιφρονηθοῦν, δυσφημιστοῦν κι ἐξευτελισθοῦν ἀπό τούς ἀνθρώπους╗ (Ν. Ἀρσένιεφ αὐτ. σελ. 132).
Ἐκφράσεις τοῦ лμανικοῦ ἔρωτος╗ τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων ἀντλοῦμε ἀπό τά Συναξάριά τους. Οἱ ἐκλεκτοί τοῦ Πνεύματος, κατ' ἀρχήν, μπαίνουν στό στάδιο τῆς προσποιητῆς σαλότητας, ὄχι μέ δικό τους θέλημα, ἀλλά μετά ἀπό προσωπική πρόσκληση τοῦ Θεοῦ. Στόν Βίο τοῦ ἁγ. Ἀνδρέα τῆς ΚΠόλεως, στό ὅραμα τῆς πάλης του μέ τόν Αἰθίοπα, μετά τήν νίκη του, лὁ ἔνδοξος νέος πλησιάζει τόν μακάριο, τοῦ δωρίζει ἐκεῖνα τά πολύτιμα στεφάνια, τόν ἀσπάζεται καί τοῦ λέγει: лἈπό τήν στιγμή αὐτή εἶσαι φίλος μου καί ἀδελφός μου. Ἀγωνίζου τό καλόν ἀγῶνα γυμνός. Γίνε γιά χάρι μου σαλός κι ἐγώ θά σοῦ χαρίσω πολλά ἀγαθά στήν βασιλεία μου╗ (лἍγιος ἈνδρέαςЕ", σελ. 25). Αὐτή εἶναι χωρίς ἀμφιβολία μία προσωπική πρόσκλησις τοῦ Ἰδίου τοῦ Χριστοῦ πρός τόν ἀγωνιστή.
Οἱ εὐσεβεῖς νέοι Συμεών καί Ἰωάννης κατευθύνονται πρός τήν Μονή τοῦ Ἀββᾶ Γερασίμου καί προσεύχονται, ἄν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι νά μείνουν, νά βροῦν τήν πύλη ἀνοικτή. Ὁ ἐνάρετος Ἡγούμενος Νίκων βλέπει στόν ὕπνο του τήν ἡμέρα πού ἦταν νά ἔρθουν, κάποιον νά τόν διατάσσει: лΣήκω κι ἄνοιξε τήν πόρτα ἀπό τό μαντρί, γιά νά μποῦν τά πρόβατά μου╗! лὍταν πλησίασαν, τοῦ λέει ὁ Ἡγούμενος: лΚαλῶς ἦρθαν τά πρόβατα τοῦ Χριστοῦ╗! Καί ἀμέσως λέγει στόν Συμεών: лΚαλῶς ἦρθες, Σαλέ· ἀλήθεια, δέκα περισσότερα τά δικά σου ἀπό τοῦ Ἀββᾶ Ἰωάννη καί σέ περιμένουν╗! (лὉ ἅγ. ΣυμεώνЕ", σελ. 27). Αὐτή εἶναι μία προσωπική πρόσκλησις μέσῳ διορατικοῦ Γέροντος.
Ἡ εὐλογημένη ὁσ. Ξένη, πρίν ἐπιστρέψει στήν Ἁγία Πετρούπολη ὑποκρινομένη τήν σαλή, ἔζησε ὀκτώ χρόνια лσέ κάποιο ἐρημητήριο μέ ἀδελφότητα ἱερῶν ἀσκητριῶν, διδασκομένη γιά τήν προσευχή καί τήν πνευματική ζωή ἀπό μία Γερόντισσα. Σ' αὐτή τήν περίοδο ἔφθασε στό ὕψιστο σημεῖο πνευματικῆς τελειότητος καί ἀξιώθηκε τοῦ χαρίσματος τῆς διά Χριστόν Σαλότητος╗ (Μητροπ. Ὠρωποῦ καί Φυλῆς Κυπριανοῦ, лἩ ὁσ. Ξένη ἡ διά Χριστόν Σαλή╗, σελ. 22). Αὐτή εἶναι μία ἄλλη μορφή προσκλήσεως.
Οἱ Σαλοί τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ δεχθοῦν καί ἀποδεχθοῦν τήν πρόσκληση τοῦ Κυρίου τους, ἐντελῶς ξαφνικά ἀποκτοῦν περίεργη συμπεριφορά καί ἐξωτερική ἐμφάνιση (ὁ ὅσ. Ἀνδρέας τῆς ΚΠόλεως κυκλοφορεῖ ντυμένος μία ψάθα· ἡ ὁσ. Ξένη τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως φοράει τήν στρατιωτική στολή τοῦ συζύγου της· ἡ ὁσ. Πελαγία τοῦ Ντιβίγιεβο φοράει πολύχρωμα φουστάνια καί παρδαλά μαντήλια). Ἔτσι, προκαλοῦν τόν κοινωνικό τους περίγυρο, ὁ ὁποῖος σπέυδει νά τούς χαρακτηρίσει σαλούς καί δαιμονισμένους. Καί ἔτσι ἀρχίζει τό μαρτύριο καί ἡ μαρτυρία.
Τά παιδιά θά τοῦ πετάξουν λάσπες, ἀλλά ὁ Σαλός δέν θά σκουπισθεῖ. Λέγει μέ τόν τρόπο του, лΧριστιανέ, τίς лλάσπες╗ μέ τίς ὁποίες θεληματικά λέρωσες τήν ψυχή σου, τίς σκέφτηκες ποτέ;╗ Οἱ ἀλῆτες θά τόν πειράξουν, θά τόν κτυπήσουν, θά τόν φτύσουν, ἀλλά ὁ Σαλός δέν θά ὑπερασπισθεῖ τόν ἐαυτό του. Θά ψάλλει μέ τό σῶμα του καί ὄχι μέ τό στόμα του τό γνωστό ΙΕ' Ἀντίφωνο τῆς Ἀκολουθίας τῶν Παθῶν: лΣήμερονЕράπισμα κατεδέξατο, ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ἐλευθερώσας τόν ἈδάμЕ". Πιό ἁπλᾶ, θά μαρτυρεῖ μέ τό μαρτύριό του, ὅτι ὁ Υἱός τῆς Παρθένου, ὁ Μόνος Ἀναμάρτητος, πάντα ὑποφέρει лὡς πρόβατον╗.
Ὁ Σαλός συνήθως δέν ἀρκεῖται στόν ἐμπαιγμό τοῦ κόσμου, ἀλλά προχωρεῖ ἤ φαίνεται νά προχωρεῖ καί στόν ἐμπαιγμό τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Ὁ μακάριος Βασίλειος τῆς Μόσχας ἔριχνε πέτρες στούς τοίχους τῶν Ναῶν καί ἔκλαιγε στά σκαλιά τῶν κακοφήμων σπιτιῶν. Αὐτή ἡ ἀντίφαση σκανδάλιζε. Ἀργότερα θά ἀποκαλυφθεῖ, ὅτι ὁ Ὅσιος ἔριχνε πέτρες στούς δαίμονες πού ἡ προσευχή τῶν πιστῶν εἶχε ἐκδιώξει ἀπό τούς Ναούς, καί ἔκλαιγε στά σκαλιά τῶν πορνείων μαζί μέ τούς Ἀγγέλους τῶν ἁμαρτανώντων! Ὁ ὅσ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας ἔριχνε καρύδια στά καντήλια τῶν ἐκκλησιῶν καί στά κεφάλια τῶν ἐκκλησιαζομένων γυναικῶν. Γιατί κτυπᾶ τα καντήλια; Μήπως ἐπειδή τό λάδι περιέχουν προέρχεται ἀπό ἀδικία; Μήπως τό λάδι σάν προσφορά πρός τόν Θεό, δέν συνοδεύθηκε ἀπό ἀγάπη καί ἔλεος πρός τόν ἄνθρωπο (κατά τό лἔλεον θέλω καί οὐ θυσίαν╗); Ἤ μήπως ἐπειδή αὐτός πού τό πρόσφερε νόμισε ὅτι ἔτσι ἡμέμησε τήν συνείδησή του; Διότι ἕνας ἄλλος Σαλός, ὁ ὅσ. Μάξιμος τῆς Μόσχας, συνήθιζε νά λέει: лΤό ἰδιωτικό σου ἐκκλησάκι εἶναι πράγματι δικό σου, ἡ συνείδησή σου ὅμως εἶναι γιά πούλημα╗!
Ὁ ὅσ. Ἀνδρέας φαίνεται νά μιλᾶ στόνЕ τοῖχο. лΟἱ διαβάτης πού ἔτυχε νά περνοῦν ἀπό ἐκεῖ,Еἔλεγαν μεταξύ τους: лΚοιτάξτε τόν παράλυτο τί κάνει! Πῶς μιλάει ἀναίσθητα στόν τοῖχο!╗ Ὁ Ἅγιος ὅμως ἔβλεπε τόν θρῆνο τοῦ φύλακα Ἀγγέλου, κατά τήν κηδεία ἑνός ἁμαρτωλοῦ. Καί ὄχι μόνον ἔβλεπε, ἀλλά καί συμβούλευε τόν Ἄγγελο: лΣέ παρακαλῶ, Πυρίμορφε, ἄφησε τά δάκρυα καί τό πένθος. Αὐτός τελείωσε τήν ζωή του ὅπως τοῦ ἄξιζε. Ἐσύ ὅμως ἀπό ἐδῶ καί πέρα θά ἀπολαμβάνεις μέ τήν χάρι τοῦ Παντοκράτορος Θεοῦ τά ἀγαθά τῆς Βασιλείας Του╗ (лἍγιος ἈνδρέαςЕ╗ σελ. 95).
Μέσα ἀπό αὐτό τόν δρόμο τῆς ἐσχάτης ταπεινώσεως, τοῦ ἐξευτελισμοῦ καί τῶν θεληματικῶν κακουχιῶν ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος лκήδεται σώματος κακοπαθοῦντος δι' Αὐτόν Ч κατά τόν Ἀββᾶ Ἰσαάκ τόν Σῦρο Ч ὥσπερ πατήρ κήδεται τέκνου, πλησίον ἐστί τοῦ σώματος αὐτοῦ διά παντός╗. Ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος, κατά τόν ἅγ. Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, лτό παρά φύσιν διέφυγε καί τό κατά φύσιν διέσωσαι, τῶν ὑπέρ φύσιν ἠξίωται χαρισμάτων╗. Ὁ Κύριος ὁ Ὁποῖος εἶπε, лὁ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ Πατρός μου καί ἐγώ ἀγαπήσω αὐτόν╗, ἔρχεται στόν δοῦλο Του καί лμονήν παρ' αὐτῷ╗ ποιεῖ (Ἰω. 14, 21 Ч 23). Καί ὁ Ἅγιος лἄνθρωπος τῇ φύσει ὑπάρχων Ч κατά τόν Ἱερό Ὑμνογράφο Ч ὑπέρ ἄνθρωπον χρηματίζει τοῖς ἔργοις╗.
Ὁ ὁδός τῆς ἀσκήσεως, δηλαδή, καί ὁ ἀγῶνας τοῦ ἁγιασμοῦ, φέρνουν τόν ἀγωνιστή στήν ποθητή κατάσταση τῆς ἁγιότητας. Καί ἔρχονται πλέον τά χάρίσματα μέ τά ὁποῖα ὁ χαριτωμένος Σαλός θά ὑπηρετήσει τόν ἄνθρωπο καί θά δοξάσει τόν θεό, τόν лθαυμαστό ἐν τοῖς Ἁγίοις Αὐτοῦ╗. Ἀκόμη καί τότε ὅμως ὁ ἀγωνιστής δέν σηκώνει τά πέπλα τῆς ἐπίπλαστης μωρίας. лΟὐδέν με ὠφελήσει τά τερπνά τοῦ κόσμου Ч λέγει μαζί μέ τόν ἅγ. Ἰγνάτιο τόν Θεοφόρο Ч ἐκεῖνον ζητῶ τόν ὑπερ ἐμοῦ ἀποθανόντα, ἐκεῖνον θέλω τόν ὑπέρ ἡμῶν ἀναστάντα, ἐπιτρέψατέ μου μιμητήν εἶναι τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου μου╗.
Τά Ἁγιοπνευματικά χαρίσματα τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων, ἐκφράζονται καί αὐτά μέ τρόπο περίεργο, σαλό. Γράφει ὁ I. G. Pryshov γιά τόν διά Χριστόν Σαλό Ἰωάννη τῆς Μόσχας: лἩ συνήθεια τοῦ Ἰβάν νά κάνει ὅλες του τίς δουλειές Ч δηλαδή ὅλα τά γεύματα νά τά παίρνει ξαπλωμένος καί ὅλα, ἀκόμη καί τήν σούπα καί τόν χυλό, νά τά τρώει μέ τά χέρια, σκουπίζοντάς τα ἐπάνω του Ч ὅλα αὐτά ἔκαναν τό κρεββάτι του μία γκρίζα βρώμικη μάζα, τήν ὁποία μόνο μέ κόπο θά μποροῦσες νά πλησιάσεις.
Ἡ Ἡγεμονίδα Β. πνέει τά λοίσθια. Οἱ γιατροί διστάζουν νά τήν κουράρουν. Ἐκείνη τότε διατάζει τούς ὑπηρετες της νά τήν μεταφέρουν στόν Ἰβάν. Ὑποβασταζόμενη ἀπό δύο ὑπηρέτες, πηγαίνει σ' αὐτόν καί θέλει νά μάθει πῶς εἶναι ἡ ὑγεία της. Ὁ Ἰβάν κρατάει ἐκείνη τήν στιγμή δύο μεγάλα μῆλα στά χέρια του. Χωρίς νά πεῖ λέξη χτυπάει τήν Ἡγεμονίδα μέ τά μῆλα στό στομάχι! Ἐκείνη λιποθυμᾶ καί πέφτει. Μέ κόπο τήν μεταφέρουν σπίτι καί Ч ὤ τοῦ θαύματος Ч τήν ἑπομένη εἶναι καλά╗! (I. G. Pryshov, лΜελέτες, Ἄρθρα, Ἐπιστολές╗, Μόσχα 1934).
Οἱ χαριτωμένοι Σαλοί, οἱ лμηδέν ἔχοντες καί τά πάντα κατέχοντες╗ στόν κόσμο αὐτό, διαθέτουν συνήθως μία καταπληκτική παρρησία. лΣυχνά Ч γράφει ὁ Ἀρσένιεφ Ч εἶπαν μέ θαρραλέα χτυπητό τρόπο τήν ἀλήθειά τους, στούς μεγάλους лτοῦ κόσμου τούτου╗, μπροστά στούς ὁποίους ὅλοι ἔτρεμαν╗ (Νικ. Ἀρσένιεφ αὐτ. σελ. 133). Ὁ διά Χριστόν Σαλός Νικόλαος τοῦ Πσκώφ, ἐπανέλαβε τό παράδειγμα τοῦ δημοσίου ἐλέγχου τοῦ Βασιλέως, ὅπως τό δίδαξε ὁ ἅγ. Ἀμβρόσιος Ἐπίσκοπος Μεδιολάνων μέ τό ἐπιτίμιο τοῦ Μεγάλου Θεοδοσίου.
лΤό Πσκώφ στά 1570 Ч γράφει ὁ G. P. Fedotov Ч τό ἀπειλοῦσε ἡ ἴδια μοίρα τοῦ Νόβγκοροντ. (Σ. Σ. Ὁ Τσάρος Ἰβάν Δ' ὁ Τρομερός, ὑποψιαζόμενος συνεργασία τῶν κατοίκων μέ τούς Λιθουανούς, εἶχε διατάξει τήν σφαγή τους)! Τότε ὁ Σαλὀς τοῦ Θεοῦ Νικόλαος καί ὁ Διοικητής τῆς πόλεως, ἔδωσαν διαταγή νά στρώσουν στούς δρόμους τραπέζια μέ ψωμί κι ἁλάτι, σάν ἔνδειξη φιλοξενίας, καί νά ὑποδεχθοῦν τόν Τσάρο μέ βαθειά γεμάτη σεβασμό ὑπόκλιση. Ὅταν μετά τήν κοινή εὐχαριστία ὁ Τσάρος τόν πλησίασε γιά νά πάρει τήν εὐλογία του, ὁ Νικόλαος, παρά τό γεγονός ὅτι ἦταν Μεγάλη Σαρακοστή, ἔβαλε μπροστά στόν Τσάρο ὡμό κρέας καί στήν ἄρνηση ἐκείνου νά τό δεχθεῖ λέγοντας, лεἶμαι Χριστιανός καί δέν τρώω κρέας σέ καιρό νηστείας╗, τοῦ ἀπάντησε: лΠίνεις ὅμως ἀνθρώπινο αἷμα╗! (G. P. Fedotov, лΟἱ Ἅγιοι τῆς ἀρχαίας Ρωσίας╗, 1931).
Ἡ περίεργη συμπεριφορά τῶν διά Χριστόν Σαλῶν συνοδεύει κυρίως τίς προφητείες τους. лΚάποτε Ч ἀναφέρει ὁ Βίος τοῦ ἁγ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας Ч πού ἦταν νά γίνει μεγάλος σεισμός στήν πόλη, τήν ἐποχή πού καταστράφηκε ἡ Ἀντιόχεια, στά χρόνια τῆς βασιλείας τοῦ Μαυρικίου, ὁ Ὅσιος ἄρπαξε ἕνα λουρί ἀπό τό σχολεῖο καί ἄρχισε νά κτυπάει τούς στύλους καί νά λέει στόν καθένα: лΕἶπε ὁ Κύριός σου νά σταθεῖς╗! Κι ὅταν ἔγινε σεισμός, κανείς ἀπό ὅσους στύλους κτύπησε σέ ἔπεσε! Σέ κάποιο στύλο ὅμως εἶχε πεῖ: 'Ἐσύ οὔτε νά πέσεις, οὔτε νά σταθεῖς╗! Αὐτός σχίσθηκε ἀπό πάνω μέχρι κάτω, ἔγειρε λίγο καί ἔμεινε ἔτσι╗. (Λεοντίου ἐπ. Νεαπόλεως, лὉ ἅγ. Συμεών ὁ διά Χριστόν Σαλός╗· Migne P. G. 93, 1670 Ч 1748).
Ὁ ἴδιος Ἅγιος ἔσπασε κάποτε μία στάμνα μέ κρασί, σέ κάποια ταβέρνα καί ὁ ταβερνιάρης τόν ἔδιωξε μέ κτυπήματα, ὅταν ὅμως μπῆκε στό κατάστημά του εἶδε κατάπληκτος στόν πάτο τοῦ δοχείου ἕνα ψόφιο φίδι! Ὁ Σαλός τοῦ Θεοῦ εἶχε δεῖ ἀοράτως τήν λέξη лθάνατος╗!
Αἰῶνες ἀργότερα ἡ ὁσ. Ξένη ἐμφανίσθηκε μία ἡμέρα σέ κάποια ἀγορά τῆς Πετρουπόλεως, ὅπου ἔμποροι πωλοῦσαν ἕνα ἐκλεκτό μέλι καί ἄρχισε νά φωνάζει νά μήν τό ἀγοράζουν διότι лβρωμάει ψοφήμι╗! Ἐπειδή ὅμως δέν τήν πίστευαν, ἡ μακαρία ἀναποδογύρισε τό δοχεῖο καί ὅλοι ἔντρομοι εδαν ἕναν ψόφιο ἀρουραῖο μέσα σ' αὐτό!
Τό προφητικό χάρισμα τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων, μετέφερε σέ πολλές περιπτώσεις στόν κόσμο μηνύματα μεγάλης σημασίας γιά τό μέλλον χωρῶν ἤ σημαντικῶν προσώπων. Στήν μακαρία Παρασκευή τοῦ Ντιβίγιεβο ἀνέθεσε ὁ ὅσ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ νά μεταφέρει στόν Τσάρο Νικόλαο Β' τήν προφητεία του γιά τόν ἴδιο, τήν οἰκογένειά του καί τήν χώρα του.
лἩ Πάσσα Ч γράφει ἡ Εἰρ. Γκοραϊνωφ Ч εἶχε τήν συνήθεια νά προσφέρει τσάἱ στούς ἐπισκέπτες της. лΠαρηγοροῦσε╗ αὐτούς πού μία δυστυχία τούς περίμενε, βάζοντας πολλή ζάραχη στό τσάϊ τους! Ἔβαλε τόση ζάχαρη στό φλυτζάνι τοῦ Αὐτοκράτορα, πού τό τσάϊ ξεχείλισε! Ὁ Ἄρχοντας ζήτησε νά μείνει μόνος μαζί της. Ὅταν βγῆκε ἀπό τό κελλί της, ἡ συνοδεία του ἔμεινε κατάπληκτη ἀπό τά ἀλλοιωμένα χαρακτηριστικά του καί τήν ὠχρότητα τοῦ προσώπου του╗! (Εἰρ. Γκοραϊνωφ, лὉ ἅγ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ╗, σελ. 244).
Ἕνα ἐξαίσιο ὅραμα τοῦ ἁγ. Ἀνδρέα τῆς ΚΠόλεως, μία προσωπική ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στόν ἐκλεκτό δοῦλο Του καί στόν μαθητή του Ἐπιφάνιο (ἔπειτα Πατριάρχη ΚΠόλεως), ἡ ὅρασις τῆς Ἁγίας Σκέπης τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, συγκίνησε τόσο βαθειά τό ἐκκλησιαστικό πλήρωμα, ὥστε σύντομα ἡ θεία αὐτή ὁπτασία νά τιμηθῖ μέ ἰδιαίτερη ἐορτή καί νά λάβει λαμπρή θέση στόν ἑορτολογικό κύκλο τῆς Ὀρθοδοξίας (1η Ὀκτωβρίου).
Χαρακτηριστικές λεπτομέρειες τῶν Βίων τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων θά ἔμεναν ἐρωτηματικά, ἄν ἄλλοι Ἅγιοι ἤ καί οἱ ἴδιοι οἱ Σαλοί δέν εἶχαν τήν πραγματική διάσταση τῶν ὁρωμένων, τήν πνευματική τους ἐξήγηση καί ἀναγωγή. Ἕνα ἀπό τά κύρια χαρακτηριστικά τῶν Σαλῶν τοῦ Θεοῦ, ἡ γυμνότητα Ч γιά τόν κόσμο ἀδιανόητη, ὄχι τόσο ἀπό τήν πλευρά τῆς ντροπῆς, ὅσο ἀπό τήν πλευρά τῆς σφοδρότητας τῶν καιρικῶν φαινομένων Ч παίρνει ἀπάντηση καί περιεχόμενο λ.χ. ἀπό τήν ἐξομολόγηση τοῦ ἁγ. Ἀνδρέα τῆς ΚΠόλεως ἤ τήν διδασκαλία περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τοῦ ὁσ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ.
Ὁ ἅγ. Ἀνδρέας τῆς ΚΠόλεως ἀντιμετωπίζει γυμνός ἕναν βαρύτατο χειμῶνα. лΔέν μποροῦσα ἀγαπητέ μου Ч ἐξομολογεῖται στόν Ἐπιφάνιο Ч νά ὑποφέρω τό φοβερό κρύο καί τόν ἀέρα, πού κι ἐσύ δοκίμασες, γιατί ἤμουν γυμνός, ξυπόλητος καί ἄστεγος. Κατέφυγα, λοιπόν, στούς φτωχούς, στούς ὁμοίους μου, ἀλλά δέν μέ δέχονταν. Μέ σιχαίνονταν καί μέ ἔδιωχναν μέ τά ραβδιά σάν σκύλο╗!
Ὁ Ἅγιος παγώνει. лΚαί ξαφνικά Ч συνεχίζει τήν διήγηση Ч ἔνοιωσα μία ζεστασιά. Ἄνοίγω τά μάτια καί βλέπω ἕνα νέο πολύ ὡραῖο ν' ἀστράφτει πιό πολύ ἀπό τόν ἥλιο. Στά χέρια του κρατοῦσε ἕνα χρυσό κλαδίЕ лἈνδρέα πού ἤσουν╗ μέ ρώτησε. лἘν σκοτεινοῖς καί σκιᾷ θανάτου╗ ἀποκρίθηκα. Κι ἐνῶ μιλοῦσα, μέ χτύπησε στό πρόσωπο μέ τό ὁλάνθιστο κλαδί λέγοντάς μου: лἌς πάρει δύναμη τό σῶμα σου καί ζωή ἀκατανίκιτη╗. Ἀμέσως ἡ εὐωδία ἐκείνων τῶν λουλουδιῶν μπῆκε στήν καρδιά μου καί ἀστραπιαῖα μοῦ ἔδωσε ζωή. Ἄκουσα τότε μία φωνή νά λέει: лΠηγαίνετέ τον νά τόν παρηγορήσετε γιά δύο ἑβδομάδες καί πάλι νά ἐπιστρέψει, γιατί θέλω νά ἀγωνισθεῖ ἀκόμη╗!.. Ζοῦσα γιά δύο ἐβδομάδες ἐκεῖ πού διέταξε ἡ βουλή τοῦ Θεοῦ, σάν νά κοιμήθηκα εὐχάριστα ὅλην τήν νύκτα καί νά ξύπνησα τό πρωϊ╗ (лὉ ἅγ. ἈνδρέαςЕ", σελ. 47 Ч 48).
лἈπό τήν παγωνιά στήν θαλπωρή τοῦ οὐρανοῦ╗! Ἔτσι τιτλοφοροῦν οἱ ἐκδότες τοῦ Βίου τοῦ Ἁγίου, τήν ἀρπαγή του στόν Παράδεισο τοῦ Θεοῦ.
лΤί ἄλλο αἰσθάνεσθε (ἐκτός ἀπό τήν χαρά, τήν γλυκύτητα καί τήν εἰρήνη), φίλε τοῦ Θεοῦ;╗ ρωτᾶ ὁ ὅσ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ τόν μαθητή του Νικόλαο Μοτοβίλωφ, κατά τήν διάρκεια τῆς συγκλονιστικῆς τους συζητήσεως περί τοῦ σκοποῦ τῆς Χριστιανικῆς ζωῆς, μέσα στό χιονισμένο δάσος τοῦ Σάρωφ.
лΜία ἐξαιρετική θερμότητα╗, ἀπαντᾶ ὁ νέος.
лΘερμότητα Ч ἐρωτᾶ ὁ Στάρετς Ч Πῶς γίνεται; Μήπως δέν εἴμαστε χειμῶνα καιρό μέσα στό δάσος; Τό χιόνι κάτω ἀπό τά πόδια μας εἶναι πολύ καλί συνεχίζει νά πέφτει. Γιά τί εἴδους θερμότητα πρόκειται;"
лΕἶναι μία θερμότητα παρόμοια μ' αὐτή πού αἰσθάνεται κανείς στό ἀτμόλουτρο╗, ἀπαντᾶ ὁ Μοτοβίλωφ. Κι ὁ μακάριος ἐρημίτης δίνει τήν ἀπάντηση:
лΕἴπατε λίγο πρίν πς κάνει ζέστη, ὅπως μέσα στό λουτρό, κι ὅμως τό χιόνι πού καλύπτει τά πάντα δέν λυώνει· ἄρα ἡ θερμότης δέν βρίσκεται γύρω στόν ἀέρα, ἀλλά μέσα σέ μᾶς τούς ἴδιους! Παρακαλοῦμε στήν προσευχή μας νά μᾶς θερμάνει τό Πνεῦμα. Αὐτή ἡ ἴδια ζέστη ἔκανε τούς ἐρημῖτες νά μήν φοβοῦνται τόν χειμῶνα, τυλιγμένοι καθώς ἦταν, σάν μέσα σέ γούνινο παλτό, στήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος╗ (Εἰρ. Γκοραϊνωφ, лὉ ἅγ. Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ╗, σελ. 196).
Ἄξια θαυμασμοῦ εἶναι καί τά лἔσχατα╗ καί τά лμετά θάνατον╗ τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Ἁγίων. Ὁ Κύριος ἀναπαύει τούς δούλους Του καί τιμᾶ τά τίμια Λειψανά τους. Καταπληκτικά θαύματα, οὐράνια εὐωδία καί ὑπερκόσμιο φῶς, συνοδεύουν συνήθως τήν ἐκδημία τῶν лἱερῶν ἀκροβατῶν╗. Τό Λείψανο τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ Μαξίμου τῆς Μόσχας ἀνακομίσθηκε ἀδιάφθορο. лἘν δέρματι╗ καί εὐωδιαστό βρέθηκε ἐπίσης καί τό Λείψανο τοῦ ὁσ. Σάββα Ч лΕὐδοκίμου╗ τοῦ Βατοπεδινοῦ. Τό Λείψανο τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ Ἰακώβου τοῦ Μποροβίτσι, μεταφέρονταν πάνω σέ ἕνα τεράστιο κομμάτι πάγου, τό ὁποῖο ἔπλεε ἀντίθετα ἀπό τήν φορά τοῦ ποταμοῦ Μστά! καί ἡ καταγραφή τῶν θαυμάτων του σταμάτησε ἀφοῦ εἶχαν συμπληρωθεῖ 88 ἑβδομηντάδες, δηλαδή 6. 160 περιπτώσεις!!! Ὁ τάφος τῆς μακαρίας Ξένης στό Κοιμητήριο τοῦ Σμολένσκ, εἶναι μέχρι σήμερα πηγή θαυμάτων καί θεραπειῶν.
Σπανίως στίς ἁγιολογικές πηγές ἀναφέρονται μεταθέσεις ἁγίων Λειψάνων. Οἱ Ἅγιοι Ἀνδρέας καί Συμεών ἀνήκουν στίς περιπτώσεις αὐτές.        Κενό τάφο βρῆκε ὁ Διάκονος Ἰωάννης, βιογράφος τοῦ ἁγ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας, ὅταν ἀναζήτησε τό Λείψανο τοῦ φίλου καί συνασκητοῦ του γιά νά τό τιμήσει! Στόν Βίο τοῦ ἁγ. Ἀνδρέα τῆς ΚΠόλεως ὑπάρχει ἐξαίρετη περιγραφή παρομοίου γεγονότος:
лΞάπλωσε ὁ Ἅγιος στήν γῆ καί βλέποντας μέ χαρούμενο πρόσωπο τούς Ἁγγέλους καί ὅλους τούς Ἁγίους πού σάν φίλοι εἶχαν ἔρθει κοντά του, παρέδωσε τό πνεῦμα. Ἀμέσως στόν τόπο ἐκεῖνο ἁπλώθηκε εὐωδία μύρων καί θυμιαμάτων╗!
Ποιός ἦταν αὐτός ὁ τόπος; Ὁ Ἱππόδρομος, οἱ στοές μέ τήν βαρειά ἀτμόσφαιρα πού ἔκαναν τόν περίπατό τους οἱ κοινές γυναῖκες!
лἘν τῷ μεταξύ Ч συνεχίζει ὁ Βίος Ч μία φτωχή γυναῖκα πού ἔμενε σέ κάποια καλύβα ἐκεῖ κοντά, ὠσφράνθηκε τήν ἀσύλληπτη καί μεθυστική εὐωδία. Σηκώθηκε λοιπόν βιαστκά, ἄναψε φῶς καί ἀκολουθῶντας τήν εὐωδία ἔφτασε στόν τόπο πού βρισκόταν ὁ Ὅσιος, ἤδη κεκοιμημένος. Ἡ θεϊκή εὐωδία ἀναδιδόταν ἐδῶ ἐντονώτερη καί το μῦρο ἔτρεχε σάν ποτάμι ἀπό τό Λείψανό του, κατά τρόπο θαυμαστό! Ἔτρεξε, λοιπόν, καί ἀνήγγιλε σέ μερικούς τό θαῦμα, ἐπικαλουμένη μέ ὄρκο γιά μάρτυρα τόν Θεό.
Ἔτρεξαν πολλοί, ἀλλά καθώς πλησίασαν ἐκεῖ, δέν εἶδαν κανέναν. Δοκίμασαν ὅμως κατάπληξη ἀπό τήν εὐωδία τοῦ μύρου καί τῶν θυμιαμάτων κι ἀπό τό φῶς πού φάνηκε στό σημεῖο ἐκεῖνο. Τό Λείψανο τοῦ Δικαίου δέν κατάφεραν νά τό βροῦν. Το μετέθεσε ὁ Κύριος, ὁ Ὁποῖος ἔβλεπε τά κρυφά του κατορθώματα, γιά λόγους πού Ἐκεῖνος γνωρίζει╗ (лὉ Ἅγιος ἈνδρέαςЕ", σελ. 241).

Ἡ ἐπιφυλακτική θέσις τῆς Ἐκκλησίας

лὉ Σαλός Ч γράφει ὁ ἐπ. Κάλλιστος Ч εἶναι διφορούμενος, αἰνιγματικός, ἕνα παντοτινό ἐρωτηματικό. Ὅταν ἀσχολεῖται κανείς μέ τήν κλήση τῆς διά Χριστόν Σαλότητας, εἶναι ἰδιαίτερα δύσκολο νά διακρίνει τό γνήσιο ἀπό τό κίβδηλο, τήν ἱερή ἀθωότητα ἀπό τό ἀνίερο δόλο, τόν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ ἀπό τόν παρία, τόν χίππυ ἤ τόν παράξενο. Πῶς θά δοκιμάσουμε λοιπόν τά πεύματα; Τό ὅριο ἀνάμεσα στήν περιθωριοποίηση καί στήν ἁγιότητα εἶναι δυσδιάκριτο╗ (ἐπ. Καλλίστου αὐτ., σελ. 103).
Ἡ Ἐκκλησία υἱοθέτησε πολύ νωρίς ἐπιφυλακτική στάση ἀπέναντι στήν ἐπίπλαστη μωρία. Ἡ στάση αὐτή ἐκφράζεται κυρίως ἀπό τόν Ξ' Κανόνα τῆς ἐν Τρούλλῳ Συνόδου. Ὅμως εἶναι φανερό, ὅτι лἡ ἀνάγκη ἑνός κανόνα πού θέλει νά περιορίσει τό φαινόμενο αὐτό, στά τέλη τοῦ 7ου αἰ., φανερώνει τήν ἔξαρση τῆς Σαλότητας καί τόν προβληματισμό τῆς Ἐκκλησίας νά διακρίνει τούς πραγματικούς Σαλούς ἀπό τούς ὑποκρινομένους╗ (Παν. Μαρτίνη αὐτ., σελ. 23 Ч 24). Χαρακτηριστική ἐπιβεβαίωση τοῦ προηγουμένου εἶναι ὁ ἅγ. Φιλόθεος ὁ Κόκκινος, Πατριάρχης ΚΠόλεως, ὁ ὁποῖος ἐνῶ κατέγραφε τούς Βίους τῶν διά Χριστόν Σαλῶν Σάββα τοῦ Βατοπεδινοῦ καί Νικοδήμου τοῦ Νέου, εἶχε ἐπιφυλάξεις καί δεχόταν лἕνα Σαλό που καί δεύτερον μόλις╗ (лΒίος ἁγ. ΣάββαЕ", σελ. 23).
лΓιά ποιό λόγο Ч γράφει ὁ Καθηγητής Δημ. Τσάμης Ч ἐπιμένει ὁ Φιλόθεος τόσο πολύ στό θέμα αὐτό καί ἐπισημαίνει τούς κινδύνους πού δυνεπάγεται ἡ διά Χριστόν μωρία καί γιατί τόσο ἐμφαντικά θέλει νά περιφρουρήσει τούς πιστούς ἀπό ἕνα τέτοιο ἐνδεχόμενο; Μήπως στήν ἐποχή του εἶχε σημειωθεῖ κάποια ἀνησυχητική ἐξάπλωση τοῦ φαινομένου αὐτοῦ; Ἡ ἀνασφάλεια ἐξάλλου καί τό ἄγχος Ч πού ἦταν ἀναπόφευκτες ἐμπειρίες γιά τούς ὑπηκόους μιᾶς Αὐτοκρατορίας πού κατέρρεε καί πού ἐπιτείνονταν ἀπί τίς κοινωνικές, ἐκκλησιαστικές καί πολιτικές ἀναστατώσεις Ч ἐνθάρρυνε ἄραγε μερικούς καιροσκόπους νά παριστάνουν τούς σαλούς; (Δημ. Τσάμη, лἉγιολογία╗, 1995, σελ. 152).
Ἀπό τήν μελέτη τῶν κειμένων γίνεται σαφές, ὅτι ὁ ἅγ. Φιλόθεος ἀναφέρεται σέ ἐκείνους πού лδέν ὑποδύονται τόν τρελλό, ἀλλά εἶναι τρελλοί╗ καί ἔτσι лἀντί νά κοροϊδεύουν τόν κόσμο καί τούς δαίμονες, ἀφήνουν τόν κόσμο καί τούς δαίμονες νά τούς περιπαίζουν╗ (L. Ryden, αὐτ. σελ. 111).
Στήν τοπική Σύνοδο τῆς Μόσχας τοῦ 1542, ὁ νεαρός τότε Τσάρος Ἰβάν Δ' ὁ Τρομερός, περιέγραψε ἐνοχλημένος τήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στήν Μόσχα: лΨευδοπροφῆτες, ἄνδρες, γυναῖκες, κοπέλλες καί ἡλικιωμένες, περιφέρονται ἀπό τό ἕνα χωριό στό ἄλλο γυμνοί, χωρίς παπούτσια καί μέ θυσανωτά μαλλιά· τρέμουν καί δέρνονται· φωνάζουν ὅτι ἡ ἁγ. Ἀναστασία καί ἡ ἁγ. Αἰκατερίνη τούς μιλοῦν╗ (Εἰρ. Γκοραϊνωφ αὐτ., σελ. 1993· καί G. Spidlic, лThe Fools for Christ╗, σελ. 758).
Ἕναν αἰῶνα περίπου ἀργότερα, τό 1636, ὁ Πατριάρχης Μόσχας Ἰωάσαφ Α, θά διατάξει τήν σύλληψη τῶν ψευδοσαλῶν καί τόν 18ο αἰ. θά ἀρχίσει συστηματικός διωγμός τῶν ἀπατεώνων καί λαοπλάνων πού προσπαθοῦσαν νά ἐκμεταλλευτοῦν τόν σεβασμό τοῦ λαοῦ στούς πραγματικούς διά Χριστόν Σαλούς. Ἡ προσωπική στάση πάνω στό θέμα τοῦ Αὐτοκράτορα Πέτρου Α' τοῦ Μεγάλου, εἶναι ἐνδεικτική. Ἐνῶ ὑπέγραφε τά διωκτικά διατάγματα κατά τῶν ψευδοσαλῶν, εἶχε τόν лδικό╗ του Σαλό (τόν μακάριο Θαδδαῖο) καί στίς ἡμέρες του ἔζησε ἡ ὁσ. Ξένη τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως.
Τήν γενική ἐπιφυλακτικότητα καί ἐκείνη τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡγεσίας ἀπέναντι στίς περιπτώσεις σαλότητας, ἐπέβαλε καί ἡ δραστηριότητα τῶν αἱρετικῶν лΧλύστις╗ καί лΣκοπτζύς╗ (лΕὐνούχων╗), ἑνός κράματος ἀρχαίων γνωστικῶν διδασκαλιῶν καί εἰδολωλατρικῶν, προ Χριστιανικῶν Ч γιά τήν Ρωσία Ч στοιχείων. Οἱ λατρευτικές ἐκδηλώσεις τῶν αἱρετικῶν αὐτῶν ὁμάδων, ἦσαν παρόμοιες μέ τά Διονυσιακά ὄργια τῶν ἀρχαίων καί τούς χορούς τῶν δερβίσιδων τοῦ Ἰσλάμ. Ἄρχιζαν μέ ἕνα κυκλικό χορό, ὁ ὁποῖος лσιγάσιγά φτερώνει, ἐπιταχύνεται, γίνεται περιδονούμενος σάν στρόβιλος ἠχητικός, ἀλαφιασμένος· τρέχουν, σταματοῦν, χτυποῦν τά χέριαЕ οὐρλιάζουν╗ (Ν. Ἀρσένιεφ αὐτ. σελ. 80). Μέ τόν τρόπο αὐτό οἱ συμμετέχοντες νομίζουν ὅτι προσεύχονται, лαἰσθάνονται╗ μάλιστα καί τήνЕ κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖο ὑποδέχονται μέ τίς ἰαχές лνακάτιλ╗, δηλαδή лκατέβηκε╗!
Ἀκόμη, ἀρκετά διαδεδομένα ἦσαν καί τά φαινόμενα ἀτμικῆς ἤ ὁμαδικῆς ὑστερίας, ἡ ὁποία лἐκδηλώνονταν στίς γυναῖκες τοῦ ἁπλοϊκοῦ λαοῦ, τίς лκλικούσι╗ (лστριγκλιάρες╗), οἱ ὁποῖες στίς πιό ἱεροπρεπεῖς στιγμές τῆς θρησκευτικῆς λειτουργίας, ἔφταναν νά ὁλολύζουν, νά οὐρλιάζουν, νά ξεφωνίζουν╗ (Νικ. Ἀρσένιεφ αὐτ. σελ. 81· καί Ψυχοπαθολόγου J. Kransky, лKlikoushi╗, 1900).
Μέσα σέ ἕνα τέτοιο ἀρνητικό περιβάλλον, ὑπῆρξαν περιπτώσεις πού ἡ διοίκησις τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας ἀπέρριψε διά Χριστόν Σαλούς Ἁγίους, τό ἐκκλησιαστικό πλήρωμα ὅμως, στό ὁποῖο ἀνῆκει ἡ διαπίστωσις τῆς ἁγιότητος τῶν Ἁγίων τοῦ Θεοῦ, ἀποδέχθηκε στίς συγκεκριμένες ἐκείνες περιπτώσεις τήν ἁγιότητα τῶν лἀδικουμένων╗ Ἁγίων καί τελικῶς καί ἡ διοίκησις τῆς Ἐκκλησίας ἀποδέχθηκε καί διακήρυξε τήν ἁγιότητα τῶν ἱερῶν ἐκείνων προσώπων, τήν ὁποία τό πλήρωμα εἶχε διαπιστώσει, ἀποδεχθεῖ καί μαρτυροῦσε (λ.χ. ἡ περίπτωσις τοῦ ὁσ. Προκοπίου τοῦ Οὔστιουγκ).